Ιατρικός τουρισμός και τουρισμός ευεξίας στα νησιά
Με άρθρο στο Daily Travel News o Θ.Κουμέλης αναφέρεται στην ανάπτυξη και τις προοπτικές του
ιατρικού τουρισμού επισημαίνοντας την απουσία της Ελλάδας από την ομάδα χωρών προορισμών
ιατρικού τουρισμού (https://webmail.aegean.gr/owa/#path=/mail).
Ας υπογραμμιστεί εδώ ότι ο ιατρικός τουρισμός αποτελεί ειδική μορφή τουρισμού
όπου ο «τουρίστας» μετακινείται με πρωταρχικό σκοπό να αντιμετωπίσει ένα
πρόβλημα υγείας με καλύτερες συνθήκες υπηρεσιών και κόστους, ενώ (σε ότι αφορά
στον διεθνή ιατρικό τουρισμό) ενδιαφέρεται να ταξιδέψει σε μια τουριστικά
ελκυστική περιοχή. Με αυτόν τον ορισμό διαφοροποιείται από τον τουρισμό ευεξίας
που έχει να κάνει περισσότερο με άσκηση χαλάρωσης και μασάζ, για την αισθητική
χειρουργική (που κυμαίνονται από οδοντιατρική σε σημαντικές παρεμβάσεις) και
λειτουργικές αποκαταστάσεις (όπως αντικαταστάσεις ισχίου και μεταμοσχεύσεις)
κλπ, ενώ και οι δύο αποτελούν υποκατηγορίες του τουρισμού υγείας.
Οι ασχολούμενοι με τον τουρισμό θα θυμούνται ότι το 2013 είχε γίνει πολύ
συζήτηση για τη μορφή αυτή του τουρισμού μεταξύ των συναρμόδιων υπουργών Υγείας
και Τουρισμού, φορέων του ιατρικού και του τουριστικού κόσμου (μεταξύ άλλων http://traveldailynews.gr/news/article/56830,
http://traveldailynews.gr/news/article/46043,
http://traveldailynews.gr/news/article/56800).
Τα επιχειρήματα τόσο της τότε πολιτικής ηγεσίας όσο και του επιχειρηματικού
κόσμου εστιάστηκαν στο ότι “ο ιατρικός
τουρισμός συμβάλλει στον εμπλουτισμό του επιπέδου των προσφερόμενων υπηρεσιών,
στην ποιοτική βελτίωση του εγχώριου τουριστικού προϊόντος και στην επιμήκυνση
της τουριστικής περιόδου, που αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για
τον ελληνικό τουρισμό”.
Με δεδομένο ότι προϋπόθεση της ανάπτυξης αυτής ήταν ο καθορισμός του
νομοθετικού πλαισίου, με την Κ.Υ.Α. αριθμ.
27217/26.11.2013 (ΦΕΚ Β' 3077/03-12-2013) καθορίστηκαν οι όρων και
προϋποθέσεων για την άσκηση της δραστηριότητας του Ιατρικού Τουρισμού
(Καθορισμός όρων και προϋποθέσεων για την άσκηση της δραστηριότητας του
Ιατρικού Τουρισμού) https://www.taxheaven.gr/laws/circular/view/id/17663. Στη συνέχεια δεν υπήρξε ο ανάλογος σχεδιασμός που να βάζει σε εφαρμογή τις
πολιτικές εξαγγελίες και το θέμα μάλλον «ξεχάστηκε», όπως συχνά συμβαίνει.
Είναι αλήθεια ότι οι δυσκολίες δεν είναι και λίγες βλέποντας τις απαιτήσεις του
εγχειρήματος και τον ανταγωνισμό σε αναπτυγμένο και μη κόσμο.
Είναι γνωστά τα προβλήματα πρόσβασης σε καλές υπηρεσίες υγείας που
αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι των νησιών (ακόμη και των μεγαλύτερων που έχουν
νοσοκομείο), αλλά και τα προβλήματα των μονάδων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας
υγείας καθώς και των υπηρετούντων σε αυτές, ειδικά στη περίοδο της κρίσης. Η
υπολειτουργία πολλών νοσοκομείων και ειδικά των μικρότερων από αυτά δημιουργεί
ένα φαύλο κύκλο βιωσιμότητας, ενώ γνωστή είναι η απροθυμία γιατρών να τα
στελεχώσουν ή να παραμείνουν επί μακρόν σ’αυτά αφού –πέρα από το θέμα των
αμοιβών- αισθάνονται ότι «παροπλίζονται» και «μένουν πίσω» σε ότι αφορά στην
επιστημονική τους εξέλιξη.
Επίσης είναι γνωστά και τα προβλήματα που δημιουργεί το έλλειμμα αυτό σε
μια μερίδα τουριστών οι οποίοι ιεραρχούν υψηλά τη παράμετρο «ιατρική ασφάλεια»
καθιστώντας πολλούς νησιωτικούς προορισμούς μη ελκυστικούς, ενώ δεν είναι λίγες
οι φορές που οι υπηρεσίες υγείας των νησιών δεν κρίθηκαν «ικανοποιητικές» ή «υψηλού
επιπέδου» όταν κρίθηκαν να αντιμετωπίσουν έκτακτα περιστατικά. Και ενώ τα νησιά
αντιπροσωπεύουν πάνω από το 60% της τουριστικής προσφοράς και ζήτησης της χώρας,
αν δει τα στοιχεία σχετικά με την ύπαρξη της βασικής υποδομής υγείας, τα
νοσηλευτήρια, στις 4 νησιωτικές περιφέρειες της χώρας υπάρχουν 34 μονάδες από τις
283 που έχει η χώρα (12%) με μόλις 4721 κρεβάτια (10,2% του συνόλου). Από αυτά
10 είναι ιδιωτικά θεραπευτήρια (τα 7 στη Κρήτη) (Σπιλάνης Γ. – Κίζος Θ, 2015, Ατλαντας
των Νησιών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου - https://islands-research.aegean.gr/gr/archipelago-gr/atlantas-gr.html).
Με αυτή την πραγματικότητα, δύσκολα θα σκεφτόταν να αναπτύξει ιατρικό τουρισμό στο
νησιωτικό χώρο, ακόμη και στη Κρήτη.
Αναφερόμαστε κατά προτεραιότητα στις υποδομές υγείας και τουρισμού αφού
αυτές με βάση πρόσφατη βιβλιογραφία (Marc Fetscherin, Renee-Marie Stephano, 2016, The medical tourism index: Scale development and validation, Tourism Management, 52 (2016) p. 539-556) αποτελούν τις κρίσιμες παραμέτρους για την ανάπτυξη αυτής της μορφής
τουρισμού. Πιο συγκεκριμένα οι παράγοντες ιατρικών υποδομών και υπηρεσιών βαρύνουν
κατά 34% στην λήψη της απόφασης όσο και το οικονομικό-κοινωνικό περιβάλλον του
προορισμού και από 16% οι τουριστικές υποδομές και το κόστος παροχής των
υπηρεσιών.
Αναλύοντας περισσότερο τους παράγοντες που θεωρούνται σημαντικοί μετά τους συγγραφείς
του άρθρου αντιλαμβάνεται κανείς για πιο λόγο η χώρα μας συνολικά αποτελεί «αποστολέα»
και όχι «εισαγωγέα» ιατρικού τουρισμού και δύσκολα θα έβλεπε κανείς να
ανατρέπεται η σχέση αυτή. Και αν υπήρχε κάποια δυνατότητα προσέλκυσης τέτοιας
μορφής τουριστών, αυτή θα γινόταν κύρια προς τα μεγάλα αστικά κέντρα-
συμπεριλαμβανόμενου και του Ηρακλείου- όπου συγκεντρώνονται οι καλύτερες
υποδομές και υπηρεσίες τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα όπως άλλωστε
φαίνεται και από τον «εσωτερικό ιατρικό τουρισμό». Αλλά το κόστος των υπηρεσιών
γενικά στην Ελλάδα, το επίπεδο των βοηθητικών υπηρεσιών, το θέμα της γλώσσας
αλλά και το θέμα της γραφειοκρατίας μάλλον αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες
για να αναπτυχθεί ένα τέτοιο ρεύμα και να επωφεληθεί η χώρα από την αυξανόμενη
ζήτηση στον τομέα.
Η πρόσφατη λειτουργία του Νοσοκομείου Σαντορίνης φέρνει κατά την άποψη μας το
θέμα του ιατρικού τουρισμού ξανά στην επικαιρότητα. Μια τέτοια μονάδα για να
είναι βιώσιμη οφείλει να παρέχει υψηλής ποιότητας υπηρεσίες στους μόνιμους
κατοίκους του νησιού αλλά και του συμπλέγματος των νοτίων Κυκλάδων και των
τουριστών, αλλά και των χιλιάδων τουριστών και παραθεριστών που την
επισκέπτονται κάθε χρόνο το νησί: το 2015 έφτασαν στη Σαντορίνη 1,5 άτομα με
πλοία και αεροπλάνα και εκτιμάται ότι οι μετακινήσεις μονίμων κατοίκων είναι
περίπου 200.000, ενώ θα πρέπει να προστεθούν και οι επιβάτες κρουαζιέρας που ήταν
περίπου 800.000 άτομα. Αυτό σημαίνει καλό εξοπλισμό, πληρότητα σε ειδικότητες
γιατρών και βοηθητικό προσωπικό, αποτελεσματικές διοικητικές υπηρεσίες.
Ερώτημα αποτελεί αν η ζήτηση υπηρεσιών υγείας από τους μονίμους κατοίκους
και τους επισκέπτες μπορεί να είναι επαρκής για τη βιωσιμότητα της μονάδας,
ειδικά σε ότι αφορά τις υπηρεσίες β’βάθμιας υγείας. Πιθανά η μελέτη
σκοπιμότητας δημιουργίας της μονάδας να καλύπτει τα ερωτήματα αυτά.
Με βάση την εμπειρία και άλλων νησιών με υψηλή τουριστική ανάπτυξη όπως οι
Βαλεαρίδες, άποψη μας είναι ότι θα πρέπει να εξεταστεί συστηματικά το
ενδεχόμενο να αναπτυχθεί ο ιατρικός τουρισμός σε νησιά που έχει έδρα νοσοκομείο
με διπλό στόχο: τη βελτίωση των ιατρικών υπηρεσιών στους μόνιμους κατοίκους και
στην ανάπτυξη ιατρικού τουρισμού. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να διερευνηθεί
τόσο το νομοθετικό πλαίσιο (δηλαδή κατά πόσο οι δημόσιες μονάδες καλύπτουν τις προδιαγραφές
της υπουργικής απόφασης του 2013 και κατά πόσο η «γραφειοκρατία» μπορεί να ανταποκριθεί
στις ιδιαίτερες απαιτήσεις αλλοδαπών επισκεπτών που θα έρχονται με σκοπό τη
θεραπεία και όχι θα νοσηλεύονται για έκτακτο περιστατικό) όσο και το όλο «περιβάλλον»
μπορεί να ανταποκριθεί στα κριτήρια που θέτει η ειδική αυτή μορφή τουρισμού.
Αποτελεί πάντως πρόκληση να εξεταστεί στο πλαίσιο της αναμόρφωσης του
συστήματος υγείας των νησιών, αλλά και την αναγκαία διαφοροποίηση του
τουριστικού τους προϊόντος και επέκταση της σεζόν μέσα από την ανάπτυξη ειδικών
μορφών τουρισμού.
Και κάτι ακόμη: αντι οι νέοι που σπούδασαν με δημόσια και ιδιωτική
χρηματοδότηση σε Ελλάδα και εξωτερικό να φεύγουν στο εξωτερικό – απόδειξη του
υψηλού επιπέδου γνώσεων – θα ήταν προτιμότερο να δημιουργηθούν υποδομές για την
αξιοποίηση τους στη χώρα μας παράγοντας μαζί με τον τουριστικό κλάδο ένα
συνδυασμό υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας
Ισως η προσέγγιση θα πρέπει να είναι περισσότερο ολιστική και να
συμπεριλάβει και τον τουρισμό ευεξίας λαμβάνοντας υπόψη και πρόσθετα στοιχεία
που τα ελληνικά νησιά και η χώρα στο σύνολο της προσφέρουν σε αφθονία:
ιαματικές πηγές και φυσικό περιβάλλον σε συνδυασμό με ήπιο κλίμα ακόμη και το
χειμώνα.
Τοπικοί και εθνικοί φορείς πρέπει να ασχοληθούν με συστηματικό τρόπο για να
αξιοποιηθεί και αυτή η πλευρά των πλεονεκτημάτων της χώρας με υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης
αξίας.
Γ.Σπιλάνης
