Δι-ημερίδα του Παγκόσμιου Δικτύου Παρατηρητηρίων Βιώσιμου Τουρισμού (INSTO) Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού, Μαδρίτη 13-14/12/2017

Δι-ημερίδα του Παγκόσμιου Δικτύου Παρατηρητηρίων Βιώσιμου Τουρισμού (INSTO)

Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού, Μαδρίτη 13-14/12/2017

H δι-ημερίδα ξεκίνησε με συνάντηση εργασίας μεταξύ των Παρατηρητηρίων που λειτουργούν και όσων έχουν εκφράσει την επιθυμία να ενταχθούν στο δίκτυο.

Η συνάντηση είχε ως στόχο να παρουσιαστούν οι καλές πρακτικές που υπάρχουν στα διαφορετικά Παρατηρητήρια σχετικά με τη λειτουργία τους (κόστος λειτουργίας, ανθρώπινο δυναμικό, μέτρηση βιωσιμότητας τουρισμού, χρήση μέσων επικοινωνίας, διαχείριση συμμετοχικών διαδικασιών) και τη καθημερινή τους λειτουργία. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στη εγκαθίδρυση των συμμετοχικών διαδικασιών τόσο σε ότι αφορά στη παροχή πληροφοριών από δημόσιους φορείς και ιδιωτικές επιχειρήσεις προς τα Παρατηρητήρια, αλλά και στην «επιστροφή» της πληροφόρησης προς τους χρήστες με στόχο να βελτιώσουν τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, τόσο σε επιχειρηματικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.

Από πολλούς συμμετέχοντες εκφράστηκαν προβληματισμοί σχετικά με τη δυνατότητα σωστής αποτύπωσης των τουριστικών ροών (με ή χωρίς διανυκτέρευση) ειδικά με τον πολλαπλασιασμό των μορφών καταλυμάτων και ειδικά της ραγδαίας εξάπλωσης της οικονομίας διαμερισμού.

Από το Παρατηρητήριο της Βαρκελώνης που λειτουργεί στη βάση συνεργασίας της πόλης της Βαρκελώνης, της Επαρχίας της Βαρκελώνης και του Τουριστικού Συμβουλίου που λειτουργεί με συμμετοχή του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα) υπογράμμισε τη σημασία της αναδιανομής των τουριστικών ροών στην ευρύτερη περιοχή ώστε να αντιμετωπιστούν προβλήματα υπερπληθυσμού και αντιδράσεων από τους μόνιμους κατοίκους μέσα από την εμπλοκή των τοπικών και τον έλεγχο ικανοποίησης τους, σχέδιο περιορισμό στη κατασκευή νέων υποδομών και ανωδομών με ένταξη του τουριστικού σχεδιασμού στον σχεδιασμό της πόλης, τη σύνδεση δεικτών με πολιτικές (όπως πχ τη θέσπιση φόρων), την διερεύνηση καινοτομικών λύσεων που θα επιτρέψουν τη βελτίωση των επιδόσεων κλπ. Υπογράμμισε ιδιαίτερα, την αλλαγή της ουσίας της λειτουργίας των Φορέων Προβολής Προορισμών (DMO) σε Φορείς Διαχείρισης και Προβολής (DMMO) προσαρμοζόμενοι στις νέες συνθήκες.

Από το Παρατηρητήριο της Florida υπογραμμίστηκε η συνεργασία με μεγάλους φορείς της περιοχής με στόχο την υλοποίηση προγραμμάτων για τη βελτίωση της διαχείρισης περιβάλλοντος με έμφαση στις ακτές και τις παράκτιες ζώνες.

Από το Παρατηρητήριο Guantajuato (Μεξικό) δόθηκε έμφαση στη συνεργασία με τις τοπικές επιχειρήσεις και την επικοινωνία μαζί τους μέσα από μια web πλατφόρμα. Η συνεργασία αυτή δεν υλοποιήθηκε αυτόματα αλλά απαιτήθηκε μια περίοδος 2 χρόνων για την οικοδόμηση συνθηκών εμπιστοσύνης μεταξύ των ιδιωτών και της δομής του Παρατηρητηρίου. Σημαντικό στοιχείο είναι η σύνδεση του τοπικού Παρατηρητηρίου με το Εθνικό.

Από τη πλευρά μας υποστηρίξαμε ότι στον νησιωτικό χώρο είναι ευκολότερος ο προσδιορισμός των τουριστικών ροών λόγω καταγραφής τους στις εισόδους κάθε νησιού (λιμάνι και όπου υπάρχει αεροδρόμιο) που επιτρέπει την εκτίμηση του αριθμού των αφίξεων και των διανυκτερεύσεων. Υπογραμμίστηκαν η μεγάλη εποχικότητα και η περιβαλλοντική ευαισθησία των νησιών λόγω των περιορισμένων πόρων (κυρίως γης, αλλά και νερού και ενέργειας). Τέλος επισημάνθηκε η έλλειψη τιμών αναφοράς (benchmarking) σε ότι αφορά ημερήσιες αποδόσεις ώστε να μπορούν οι προορισμοί να αξιολογούν τις δικές τους επιδόσεις.

Η πρώτη συνεδρίαση ήταν αφιερωμένη στο πως οι τοπικοί φορείς υποστηρίζουν την εφαρμογή των παγκόσμιων στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (SDGs) μέσα από παρουσιάσεις των Παρατηρητηρίων. Οι εκπρόσωποι των Παρατηρητηρίων αναφέρθηκαν στις δράσεις τους και στη δυσκολία επίτευξης των στόχων.

Η δεύτερη συνεδρίαση είχε ως θέμα τις ενέργειες εκείνες που ως καταλύτες επηρεάζουν την πορεία του τουρισμού ως προς τη βιωσιμότητα του.

Η τρίτη συνεδρίαση εστίασε στη σημασία  των γεω-χωρικών δεδομένων στην εκτίμηση της τουριστικής δραστηριότητας. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στις δυνατότητες γρήγορης καταγραφής της συμπεριφοράς των τουριστών με τη χρήση big data από εταιρείες κινητής τηλεφωνίας, από κοινωνικά δίκτυα, από χρήση πιστωτικών καρτών αλλά ταυτόχρονα και τους περιορισμούς οι οποίοι υπάρχουν. Ο εκπρόσωπος της EUROSTAT ανέφερε τις πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει η υπηρεσία του τόσο στην αξιοποίηση των big data όσο και στην γεωγραφική ανάλυση των δεδομένων ώστε να υπάρχει παροχή πληροφορίας σε επίπεδο κατώτερο και αυτό του NUTS3 (νομοί). Παράλληλα παρουσιάστηκαν στοιχεία της 1^ης έκθεσης που ετοιμάζει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΕΑ) με θέμα «τουρισμός και περιβάλλον» και για τη διαδικασία παραγωγής τακτικών εκθέσεων στο θέμα αυτό.

Η τέταρτη συνεδρίαση ήταν αφιερωμένη στο πως μπορεί να συνδεθεί ο τουρισμός με τον στόχο της κυκλικής οικονομίας με παραδείγματα που παρουσιάστηκαν σχετικά με τα περισσεύματα τροφής και τη δράση «food waste» της ΕΕ, την εφαρμογή του κύκλου ζωής στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις κλπ

  

Τη συνάντηση έκλεισε ο ΓΓ του ΠΟΤ Ταλέμπ Ριφαϊ που υπογράμμισε τη σημασία των Παρατηρητηρίων στους αναγκαίους μετασχηματισμούς που πρέπει να υπάρξουν στον τουρισμό που συνεχίζει να αφορά όλο και περισσότερους κατοίκους του πλανήτη με βάση τον αριθμό των μετακινήσεων παγκόσμια ώστε να συμβάλει σε έναν βιώσιμο κόσμο σύμφωνα τους παγκόσμιους στόχους βιωσιμότητας (SDG’s) για το 2030.

Η συμβολή των μικρών νησιών στη παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας: Η πολιτική της Γαλάζιας Ανάπτυξης

Η συμβολή των μικρών νησιών στη παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας: Η πολιτική της Γαλάζιας Ανάπτυξης

Δύο αρχικές θέσεις:

-          Για τα μικρά νησιά η θάλασσα έχει μεγαλύτερη σημασία από την ξηρά αφού οι πόροι που προσφέρει η θάλασσα είναι περισσότεροι από αυτούς που έχει η μικρή τους έκταση. Δεν είναι τυχαίο ότι τα περισσότερα μικρά της χώρας ή νησιά με πολύ περιορισμένους χερσαίους πόρους στράφηκαν στη θάλασσα και ορισμένα με μεγάλη επιτυχία (Υδρα, Σπέτσες, Κάσος, Κάλυμνος, Οινούσες κλπ)

-          Η Γαλάζια Ανάπτυξη έχει με ιδιαίτερη σημασία για την ανάπτυξη των μικρών νησιών που τις περισσότερες φορές άνθισαν εξ αιτίας της δραστηριοποίησης των κατοίκων με τη θάλασσα. Τα ίδια τα νησιά βρίσκονται σε μακροχρόνια κρίση λόγω της αλλαγής των θαλάσσιων δρόμων εξ αιτίας των τεχνολογικών αλλαγών

Ποιες είναι οι «νέες» ευκαιρίες μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο της Γαλάζιας Ανάπτυξης. 

Η συζήτηση που προηγήθηκε στράφηκε γύρω από θέματα που μπορούν να ενοποιηθούν κάτω από 3 θεματικές:

1. -          Υποδομές & υπηρεσίες για ποιότητα ζωής: χωρίς τις κρίσιμες υποδομές και υπηρεσίες δημοσίου συμφέροντος (μεταφορές, υγεία, παιδεία) δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να μείνει πληθυσμός στα νησιά
2. -          Δραστηριότητες για …..ζωή: χωρίς οικονομικές δραστηριότητες που να καλύπτουν τις σύγχρονες ανάγκες των νησιωτών (ή και άλλων), τα νησιά θα είναι τόποι για συνταξιούχους. Χρειάζεται μια κατάλληλα σχεδιασμένη αναπτυξιακή στρατηγική (βασισμένη στη ποιότητα και στην αξιοποίηση των τοπικών παραγωγικών, πολιτιστικών και περιβαλλοντικών πόρων – συμπεριλαμβανόμενης και της θάλασσας) και τα αντίστοιχα εργαλεία υποστήριξης της εφαρμογής της
3. -          Διοικητική λειτουργία για υλοποίηση: η ενδυνάμωση των διοικητικών δομών των νησιών ώστε να αντιμετωπίζουν από τα πιο απλά θέματα ως τα σύνθετα).

Πως θα βελτιωθεί η διοικητική υποστήριξη των μικρών νησιών. Δύο περιπτώσεις:

-          Τα μικρά νησιά ΔΕ μεγάλων νησιών (Κέρκυρα-Διαπόντια, Λευκάδα-Κάστος&Κάλαμος, Νάξος-Μικρές Κυκλάδες)

-          Τα μικρά νησιά δήμοι

Εναλλακτικές λύσεις διοικητικής υποστήριξης[1]:

-          Μεγάλος γειτονικός δήμος

-          Περιφέρεια

-          Διαδημοτική Υπηρεσία με «έδρα» τη Περιφέρεια

-          Εξωτερική υποστήριξη: πχ ΕΕΤΑΑ, ΕΓΝΑΤΙΑ……

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της κάθε περίπτωσης όπως αποτυπώθηκε από την εμπειρία της εφαρμογής του Καλλικράτη. Αναγκαιότητα να υπάρξει συγκεκριμένη ρύθμιση στην επικείμενη τροποποίηση σε ότι αφορά στη κατανομή πόρων και προσωπικού.

Ποιες δυνατότητες για δραστηριότητες:

-          Off shore: αλιεία, υδατοκαλλιέργιες, θαλάσσιος τουρισμός (κρουαζιέρα, γιώτινγκ)…..

-          On shore: φύση, πολιτισμός, αγροτική παραγωγή

Off shore

-          Αλιεία – υπεραλίευση

-          Θαλάσσια μέσα και ξαπλώστρες που υποβαθμίζουν το περιβάλλον-παραλίες

-          Αλιευτικός τουρισμός – καταδυτικό πάρκο-θαλάσσιο πάρκο. Αξιοποίηση της ζώνης Natura

-          Τα επαγγελματικά σκάφη να έχουν όρια

-          Ευέλικτες πλωτές μαρίνες

-          Υπο-εκμετάλλευση μικρών λιμανιών – αλλαγή χρήσης μεταξύ αλιευτικών - τουριστικών

On shore

-          Μονοπάτια που να «ανακαλύπτουν» τη φύση και τον πολιτισμό

-          Τοπική αρχιτεκτονική

-          Ποιοτικά προϊόντα: μέλι, λάδι, τζιτζιφα (;) και άλλες πρώτες ύλες που παραμένουν αναξιοποίητες

Ενέργεια – Πράσινο Νησί – Τήλος: Δυνατότητες και Προβλήματα (πχ. «αποκλεισμός» του Δήμου από το σχήμα που υλοποιεί το έργο

Διασύνδεση με Κω – προβλήματα στη σύνδεση. Υβριδικό σύστημα  που θα μπορεί να εξάγει ενέργεια στη Κω αφού καλύπτει τις ανάγκες του νησιού

Εξυπνοι μετρητές μέσω ταμπλετ θα επιτρέπουν να μετρούν τη κατανάλωση on line και να προσαρμόζουν τη κατανάλωση τους πχ. βαθμοί λειτουργίας air-condition

Στοίχημα: πως θα επωφεληθούν οι καταναλωτές; Ποιος ο ρόλος της αυτοδιοίκησης; Στο πρόγραμμα ο δήμος δεν είναι εταίρος.

Στόχος δεν είναι να καταστρέψουμε τα νησιά για να γίνουν παραγωγοί ενέργειας, αλλά να παραχθεί εναλλακτική ενέργεια ώστε να γίνουν ενεργειακά αυτόνομα.

Πως θα υπάρξει δικτύωση των νησιών μεταξύ τους

Πως θα υπάρξει προβολή των καλών πρακτικών από τα νησιά

Πως θα λειτουργήσουν οι ΥΓΟΣ στα νησιά; Πως οι κάτοικοι θα έχουν αντίστοιχες υπηρεσίες σε αντίστοιχο κόστος. Υγεία, Ακτοπλοϊα, ………..

Η πλατφόρμα Καινοτομίας στην οποία συμμετέχει το Εργαστήριο Πληροφορικής και Νέων Τεχνολογιών στη Ναυτιλία, τις Μεταφορές και τη Νησιωτική Ανάπτυξη (ΕΠΛΗΝΕΤ) μπορεί να «δώσει» τη λύση ή την ιδέα για κάτι ανάλογο.

Πως αξιοποιούμε τις σχέσεις-συνεργασία με τους Κινέζους;  Πρόταση θεματικών διαδρομών;

Τροποποίηση θεσμικού πλαισίου ώστε ο Δήμος να μπορεί να αποφασίζει για τα τοπικά θέματα.

Το ΚΕΠ στα πολύ μικρά νησιά ώστε να εξασφαλίσει την μη μετακίνηση του στα μεγαλύτερα για τις σχέσεις των πολιτών με τη διοίκηση

Σύνδεση μεταξύ γνώσης και εφαρμογής από την αυτοδιοίκηση. Η δυνατότητα ανάθεσης σε ΑΕΙ όταν χρειάζεται η «έγκαιρη» γνώση και «αξιοπιστία». Συμμετοχή της κοινωνίας

Πως οι κόκκινοι δήμοι θα μπορούν να συμμετέχουν σε δράσεις πραγματικά αναπτυξιακές

Στα νησιά μη αυτόνομους δήμους να υπάρξουν προσλήψεις τεχνικού προσωπικού «γενικών» καθηκόντων.

---

[1] Δεν συζητήθηκε καθόλου ο ρόλος των Αναπτυξιακών Εταιρειών Δήμων και Περιφερειών σε ότι αφορά στις αναπτυξιακές δράσεις (όχι υποδομές), ούτε αυτός του Ερευνητικού Ινστιτούτου Νησιωτικής Πολιτικής - που μαζί με την ΓΓΑΝΠ- θα μπορούσε να παίξει ρόλο ομπρέλα. Δεν ξέρω αν θα πρέπει να μπει σε ενδεχόμενες προτάσεις

Σύνταξη σχεδίων δράσης ανάπτυξης του θεματικού τουρισμού

Υποέργο 10 «Δημιουργία Μηχανισμών Επιστημονικής Παρακολούθησης Τουρισμού στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου» της πράξης «Προβολή του τουριστικού προϊόντος της περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου».

Α.2.2. Δράση 2 (Δ2): Ολοκληρωμένο σχέδιο ανάδειξης του θεματικού τουρισμού στις Κυκλάδες

Ενέργεια Δ.2.1.: Σύνταξη σχεδίων δράσης ανάπτυξης του θεματικού τουρισμού για τις Κυκλάδες

Α. Θρησκευτικός τουρισμός

Β. Πολιτιστικός τουρισμός

Γ. Φυσιολατρικός τουρισμός

Δ. Συνεδριακός τουρισμός

Ε. Θαλάσσιος Τουρισμός

Συνοδευτικό Σημείωμα

Γ. Σπιλάνης

Αν. Καθηγητής

Διευθυντής Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου

Ο. Καραγιάννη

Οικονομολόγος, Msc τουρισμού

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ

Οκτώβριος  2015

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΘΕΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΙΣ ΚΥΚΛΑΔΕΣ[1]

Εισαγωγή

Η έκθεση αυτή αποτελεί μια λειτουργική σύνοψη των επιμέρους εκθέσεων που ετοιμάστηκαν από ειδικούς στις ειδικές μορφές τουρισμού με βάση την ανάθεση από την ΠΝΑ και δανείζεται και συνθέτει ιδέες από αυτές χωρίς να επαναλαμβάνει τα δικά τους ευρήματα.

Ταυτόχρονα περιλαμβάνει και την 4^η ενότητα που είχε προβλεφθεί αρχικά για τις επιμέρους μελέτες σχετικά με τη προώθηση (marketing) των προορισμών και προϊόντων. Οι εκθέσεις αυτές παρατίθενται ανεξάρτητα κείμενα που όμως συνδέονται στενά με το παρόν.

Λειτουργικός Οδηγός για την ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού σε σύνδεση με την «κλασσική» τουριστική ανάπτυξη

Οι διαφορετικές μορφές τουρισμού συνδέονται με τη ζήτηση, δηλαδή με τη πλευρά του τουρίστα-καταναλωτή που προσπαθεί να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του αγοράζοντας συγκεκριμένες υπηρεσίες, με ανάλογο τρόπο που κάνει για να καλύψει και τις άλλες υλικές και άυλες ανάγκες του[2]. Η ταξινόμηση-ομαδοποίηση των μορφών τουρισμού σε θεματικές (που έχει περισσότερο θεωρητικό παρά πρακτικό ενδιαφέρον) μπορεί να γίνει με βάση το κίνητρο του τουρίστα: αν αυτό είναι ειδικό και κυρίαρχο σε τέτοιο βαθμό που τον οδηγεί να επιλέξει τον προορισμό που προσφέρει το συγκεκριμένο θεματικό προϊόν αφού στοχεύει να επικεντρώσει τις δραστηριότητες του γύρω από αυτό με τρόπο ενεργητικό και συμμετοχικό ώστε να αποκτήσει γνώσεις, εμπειρίες και τελικά να ικανοποιήσει τις ανάγκες του που πηγάζουν από τα ενδιαφέροντα του, τότε μιλάμε για τουρίστα ειδικού ενδιαφέροντος που αναζητεί την ειδική μορφή θεματικού τουρισμού με αντίστοιχη προσφορά υπηρεσιών.

Το κίνητρο αυτό καθορίζει και τη μορφή του τουρισμού που ο τουρίστας θα αναζητήσει από την αγορά και το συγκεκριμένο προϊόν που τελικά θα αγοράσει. Αν επιθυμεί[3]:

·       να βρεθεί σε μια περιοχή με ζεστό κλίμα και αμμώδεις παραλίες (ή αντίστοιχα σε μια ορεινή περιοχή με ωραία δάση και ποτάμια, ή σε μια ωραία πόλη) για αναψυχή διακόπτοντας την καθημερινότητα του, τότε θα είναι τουρισμός αναψυχής - απόλαυσης με ειδική στόχευση στον χώρο –παράκτια περιοχή, ορεινή, πόλη.

·       να ξεκουραστεί και να αναζωογονηθεί προσπαθώντας να βρει και να δει σπάνια ή όχι είδη χλωρίδας ή πανίδας, ειδικά ενδιαιτήματα, προστατευόμενες περιοχές, μνημεία της φύσης και γεωλογικά μνημεία κλπ ή να περπατήσει μέσα σε λιθόστρωτα μονοπάτια ανακαλύπτοντας φυσικά και πολιτιστικά μνημεία, θα είναι φυσιολατρικός τουρισμός με τις όποιες εξειδικεύσεις του.

·       να γνωρίσει έναν πολιτισμό που θεωρεί σημαντικό μαθαίνοντας τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα, την ιστορία, τη κουζίνα του, να ασχοληθεί με τη μουσική, με τη ζωγραφική ή με όποια άλλη πολιτιστική δραστηριότητα θα είναι πολιτιστικός τουρισμός.

·       να γνωρίσει μια πόλη που θεωρεί μοναδική, θα είναι πολιτιστικός-αστικός τουρισμός (city-break).

·       να ζήσει τη ζωή των αγροτών μιας περιοχής, να γνωρίσει τον πολιτισμό και να γευτεί τα προϊόντα της αλλά και να συμμετάσχει στις αγροτικές δραστηριότητες  θα είναι μια τις μορφές αγροτουρισμού,

·       να παρακολουθήσει ένα συνέδριο για θέμα ενδιαφέροντος του, θα είναι συνεδριακός τουρισμός.

·       να αναζωογονηθεί σε ιαματικά νερά θα είναι θερμαλιστικός, ενώ αν ταυτόχρονα θέλει να περπατήσει σε μονοπάτια αστικά ή υπαίθρια έχοντας και δραστηριότητες, θα είναι τουρισμός ευεξίας.

·       να κάνει σκι, ιστιοπλοΐα, ιστιοσανίδα, καταδύσεις, ορειβασία, αθλητική κολύμβηση, θα είναι αθλητικός τουρισμός.

·       να δει και να γνωρίσει πολλούς προορισμούς ταξιδεύοντας με κρουαζιερόπλοιο, γιώτ ή ιστιοφόρο, θα είναι θαλάσσιος τουρισμός, κ.ο.κ.

Με βάση λοιπόν το κίνητρο του θα αναζητήσει από την τουριστικά αγορά τον προορισμό εκείνον που του προσφέρει το προϊόν που αναζητά στην καλύτερη δυνατή σχέση τιμής/ποιότητας προϊόντος-ικανοποίησης, πάντα ανάλογα με τους ειδικούς περιορισμούς που έχει όπως πχ. χρημάτων και χρόνου.

Στη περίπτωση του τουρισμού απόλαυσης μιλάμε για «συμβατικό» τουρισμό, ενώ στις άλλες περιπτώσεις αναφερόμαστε σε ειδικές μορφές. Προφανώς ανάμεσα στα δύο άκρα υπάρχουν και πάρα πολλές διαβαθμίσεις όπου πχ. ο τουρίστας «απόλαυσης» επισκέπτεται πολιτιστικούς χώρους ή αγοράζει κάποια δραστηριότητα κατάδυσης, ενώ ο «πολιτιστικός» τουρίστας μπορεί να αφιερώνει ένα τμήμα των διακοπών του σε «απολαύσεις». Ο βαθμός «προσήλωσης» ενός τουρίστα στις δραστηριότητες αυτές μπορεί να ποικίλει. Ομως ένας τουρίστας δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως τουρίστας παρατήρησης της φύσης όταν πχ. σε ένα εβδομαδιαίο πρόγραμμα παραμονής σε έναν προορισμό υλοποιήσει μια μόνο σχετική εκδρομή και μάλιστα χωρίς να το έχει προγραμματίσει εκ των προτέρων επιλέγοντας τον προορισμό του για το λόγο αυτό αλλά επειδή την ανακάλυψε πηγαίνοντας στον συγκεκριμένο προορισμό. Εδώ το κίνητρο του τουρίστα ενδιαφέρει γιατί αυτό καθορίζει κατ’ αρχή την επιλογή του προορισμού[4] και σε δεύτερο επίπεδο τις δραστηριότητες που επέλεξε να καταναλώσει σ’αυτόν.

Αντίστοιχη διαφοροποίηση, όταν αναφερόμαστε για παράδειγμα στον θρησκευτικό τουρισμό, υπάρχει μεταξύ:

-           του προσκυνητή που ενδιαφέρεται μόνο για την «ιερή» πλευρά της επίσκεψης σε ένα θρησκευτικό μνημείο,

-          του θρησκευτικού τουρίστα, που βρίσκεται ανάμεσα στον πιστό και στον κοσμικό, ενδιαφερόμενος πέρα από το να ικανοποιήσει τις θρησκευτικές του ανάγκες να γνωρίσει τον τόπο που επισκέπτεται και

-          του απλού τουρίστα που μπορεί να επισκεφθεί έναν ναό ως πολιτιστικό μνημείο και όχι από θρησκευτική πεποίθηση.

Όμως όταν όπως στη περίπτωση «της προσκυνηματικής διαδρομής του Σαντιάγκο της Κομποστέλλα όπου το κίνητρο είναι η ανακάλυψη του εαυτού, η ανακάλυψη του νοήματος της ζωής, η εύρεση κατάλληλου περιβάλλοντος για σκέψη και περισυλλογή, η απόλαυση της διαδρομής , η εκπλήρωση τάματος, η επικοινωνία με άλλους προσκυνητές, να κάνουν αυτό που έχουν κάνει εκατομμύρια άλλοι μέσα στους αιώνες, να μάθουν τον πολιτισμό και την τέχνη που συνδέονται με τη διαδρομή, να τιμήσουν τον Άγιο, να ενισχύσουν και να εμπλουτίσουν την πίστη τους», τα πολλαπλά ενδιαφέροντα των προσκυνητών - θρησκευτικών τουριστών δημιουργούν την δυνατότητα ανάπτυξης δραστηριοτήτων (επιχειρηματικών και μη) που θα προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες που μπορεί να είναι περισσότερο «θρησκευτικές» ή περισσότερο «πολιτιστικές» ανάλογα σε ποιόν τύπο θρησκευτικού τουρίστα απευθύνονται. Η διαχείριση των επισκεπτών από τον προορισμό οφείλει να γίνεται ανάλογα με το είδος του τουρίστα ώστε και να μεγιστοποιείται η ικανοποίηση του.»

Το ίδιο συμβαίνει και με τον επισκέπτη της Τήνου:

·       αν το κίνητρο του ταξιδιού στην Τήνο είναι η επίσκεψη στην εκκλησία της Μεγαλόχαρης και όλη την παραμονή ή σημαντικό μέρος της την αφιερώσει σ’αυτή (πχ. παρακολούθηση λειτουργίας και λιτανείας, επίσκεψη θρησκευτικού μουσείου, συμμετοχή σε σχετικές εκδηλώσεις κλπ) μπορούμε να τον θεωρήσουμε προσκυνητή,

·       αν, έχοντας αποφασίσει να κάνει το ταξίδι αυτό για να πάει στην εκκλησία, αφιερώσει τμήμα του χρόνου του στην επίσκεψη της και στη συνέχεια επισκεφθεί άλλα μνημεία ή περιοχές του νησιού, να κάνει αγορές, να κάνει μπάνιο κλπ θα τον θεωρήσουμε ως θρησκευτικό τουρίστα.

·       αν αντίθετα έχει επιλέξει την Τήνο ως έναν προορισμό με ισχυρά πολιτιστικά χαρακτηριστικά και απλά επισκεφθεί την εκκλησία ως ένα σημαντικό μνημείο και στη συνέχεια πχ επισκεφθεί το Μουσείο Μαρμάρου, τους περιστερώνες, τα χωρία με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και πολιτιστικό χαρακτήρα, τον χαρακτηρίζεις ως πολιτιστικό τουρίστα.

·       Τέλος αν ο λόγος επίσκεψης στην Τήνο είναι γιατί είναι ένα άλλο νησί του ήλιου και της θάλασσας και βρέθηκε να έχει καλές προσφορές τότε ο τουρίστας πρέπει να θεωρείται αναψυχής, ακόμη και αν επισκεφθεί την εκκλησία ως τοπικό αξιοθέατο.

Η «κατάταξη» του τουρίστα δεν έχει απλά θεωρητικό ενδιαφέρον, αλλά κυρίως πρακτικό αφού επηρεάζει τις επιλογές του (θα επιλέξει ή όχι τον προορισμό επειδή εμφανίζεται περισσότερο ή λιγότερο ελκυστικός σε σχέση με τις επιθυμίες του και τον ανταγωνισμό) και τις δαπάνες του στον προορισμό.

Πρακτικά ο κάθε ένας τουρίστας έχει και διαφορετικό κίνητρο που τον ωθεί να αγοράσει τις συγκεκριμένες τουριστικές υπηρεσίες και με δεδομένη την ευελιξία από τη πλευρά της προσφοράς, λόγω της ιδιομορφίας του τουριστικού προϊόντος, μπορούμε -με ένα βαθμό υπερβολής- να πούμε ότι ο κάθε τουρίστας καταναλώνει τελικά ένα διαφορετικό καλάθι υπηρεσιών που συνθέτουν το «δικό του» τουριστικό προϊόν. Αυτό συμβαίνει ακόμη και στη περίπτωση του μαζικού, ομοιόμορφου τουρισμού όπου όμως οι δυνατότητες των τουριστών για επιλογές και ουσιαστική διαφοροποίηση περιορίζονται σημαντικά με βάση το γεγονός ότι έχει προπληρώσει συγκεκριμένες δραστηριότητες. Τίποτα βέβαια δεν τον εμποδίζει να «αλλάξει πρόγραμμα» και να καταναλώσει προϊόντα και υπηρεσίες που θα «ανακαλύψει» στον προορισμό[5], εφόσον είναι ελκυστικές γι’αυτόν, πληρώνοντας το αντίτιμο τους και αυξάνοντας την δαπάνη του στον προορισμό.

Κατά συνέπεια το ζητούμενο από έναν προορισμό είναι, αξιοποιώντας τους πόρους που διαθέτει –υλικούς και άϋλους- να προσφέρει μια ικανοποιητικά μεγάλη γκάμα δραστηριοτήτων (από τον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα) που να καθιστούν τον προορισμό ελκυστικό για να τον επιλέξει κατ’αρχή ο υποψήφιος τουρίστας και στη συνέχεια όταν θα βρεθεί εκεί να ωθηθεί να δαπανήσει όσο το δυνατόν περισσότερο δημιουργώντας και τις ανάλογες θέσεις εργασίας (κατά προτίμηση εξειδικευμένες). Η ποιότητα, η ποικιλία και η διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων που προσφέρονται από έναν προορισμό, σε συνδυασμό με τις τιμές τους, τον καθιστούν ανταγωνιστικό. Αν οι προσφερόμενες δραστηριότητες δεν διαφοροποιούνται τότε οι τιμές είναι αυτές που καθορίζουν την ανταγωνιστικότητα του προορισμού, ενώ η «φήμη» αλλά και η «γενική ποιότητα[6]» του προορισμού διαδραματίζουν ένα ρόλο. 

Οι ειδικές μορφές τουρισμού οφείλουν να προσφέρουν διαφοροποιημένες δραστηριότητες για να καλύπτουν τα ειδικά ενδιαφέροντα, τις ειδικές «ανάγκες» των τουριστών που αναζητούν να αγοράσουν εκείνο το «προϊόν» (ή καλύτερα «το πακέτο υπηρεσιών») που να τις καλύπτει καλύτερα. Μετακινούνται από τον τόπο κατοικίας τους στον τουριστικό προορισμό που έχουν επιλέξει, έχοντας συγκεκριμένο στόχο και το προϊόν που επιλέγουν να αγοράσουν περιλαμβάνει τις σχετικές δραστηριότητες ή τους παρέχει την δυνατότητα να έχουν τις δραστηριότητες που επιθυμούν ακόμη και αν αυτές δεν προσφέρονται ως υπηρεσίες στον προορισμό (πχ. να περπατήσουν μόνοι τους στο βουνό ακόμη και χωρίς σήμανση ή να κάνουν μόνοι τους κατάδυση). Οι τουρίστες των ειδικών μορφών τουρισμού έχουν συνήθως καλύτερη εικόνα των επιθυμιών τους απ’ ότι οι τουρίστες αναψυχής και το εκφράζουν αυτό μέσα από τη ζήτηση που γίνεται συγκεκριμένη και είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν για να έχουν τις αντίστοιχες δραστηριότητες-υπηρεσίες εφ’ όσον αυτές είναι διαθέσιμες από τη πλευρά της προσφοράς.[7] 

Οι ειδικές μορφές τουρισμού διαφοροποιούνται στο εσωτερικό τους και από τον βαθμό ενεργοποίησης του ίδιου του τουρίστα με στόχο την ικανοποίηση των ειδικών αναγκών του. Στη βιβλιογραφία υπάρχει η διάκριση του «παθητικού πολιτιστικού τουρίστα» που αρκείται στο να δει και να ακούσει έστω και μια εξειδικευμένη πληροφορία (πχ. για έναν ζωγραφικό πίνακα, για ένα μνημείο, για μια εκκλησία κλπ) και του «ενεργού πολιτιστικού τουρίστα», εκείνου που αναζητεί εμπειρίες μέσα από την ενεργή του εμπλοκή σε σχετικές δραστηριότητες[8]. Είναι φανερό ότι τα όρια δεν είναι πάντοτε σαφή και ευδιάκριτα σε όλες τις μορφές τουρισμού όπως πχ. ο πολιτιστικός, όπου διαφορετική είναι η εμπλοκή του τουρίστα όταν επισκέπτεται πχ. τα μουσεία ενός τόπου, τους οικισμούς του και παρακολουθεί πολιτιστικές εκδηλώσεις ή όταν πηγαίνει εκεί με στόχο να μάθει τη γλώσσα, την κουζίνα, τα ήθη και έθιμα, την ιστορία, τα προϊόντα τους συμμετέχοντας ο ίδιος. Ένα ταξίδι είναι εντελώς διαφορετικό αν κάποιος ταξιδεύει για να γευτεί την κουζίνα ενός τόπου που έχει καλή φήμη με ή χωρίς σήμα ποιότητας, από το να γευθεί την κουζίνα μέσα σε ένα πρόγραμμα γευσιγνωσίας ή τέλος από το να μάθει να μαγειρεύει τοπικές σπεσιαλιτέ (ή να συνδυάσει τα παραπάνω), το να δει πίνακες ζωγραφικής σε ένα μουσείο από το να ζωγραφίσει, το να δει αγώνες ιστιοπλοΐας από το να κάνει ιστιοπλοΐα κλπ

 Και πάλι το ενδιαφέρον μας βρίσκεται από την πλευρά του προορισμού και της προσφοράς που οργανώνεται για να προσελκύσει:

- επισκέπτες με ειδικά ενδιαφέροντα

-επισκέπτες με γενικά ενδιαφέροντα που μπορούν να προσελκυστούν από τις παρεχόμενες υπηρεσίες και δραστηριότητες ή

-επισκέπτες «αδιάφορους» για τον προορισμό που τους έχουν προσελκύσει πχ. οι χαμηλές τιμές.

Οι μορφές τουρισμού που αναλύονται στη παρούσα μελέτη με βάση την εντολή της ΠΝΑ (θρησκευτικός, πολιτιστικός, φυσιολατρικός, θαλάσσιος και συνεδριακός) έχουν αρκετές επικαλύψεις μεταξύ τους: ο θρησκευτικός αποτελεί για πολλούς ειδική μορφή πολιτιστικού τουρισμού, ο τουρισμός υπαίθρου μπορεί να είναι περισσότερο «πολιτιστικός» ή «φυσιολατρικός» ανάλογα με τις δραστηριότητες που θα επιλεγούν, η άσκηση στη φύση (αθλητικός, ναυταθλητικός, καταδυτικός τουρισμός) θα μπορούσε να ταξινομηθεί ως διακριτή μορφή.

Μια ταξινόμηση των μορφών τουρισμού που έχουμε να αναλύσουμε θα έδινε τη παρακάτω εικόνα, όπου φαίνονται και οι υπάρχουσες φυσιολογικές επικαλύψεις:

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ	ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ	Προσκυνητές και θρησκευτικοί τουρίστες
	Ιστορικός (υλική κληρονομιά)	Αναπαραγωγικός ή Κληρονομιάς και Δημιουργικός (creative)
	Εθνολογικός (άυλη κληρονομιά: ήθη, έθιμα, γλώσσα, μουσική, χορός, γαστρονομία, χειροτεχνία…)
	Τεχνών (ζωγραφική, φωτογραφία, θέατρο..)
	Υπαίθρου (τοπία, κτίσματα, μνημεία, μονοπάτια, δραστηριότητες…..)	Αγροτουρισμός
ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΙΚΟΣ	Οικολογικός (πανίδα, χλωρίδα)
	Πεζοπορίας-Οριβασείας
	Περιπέτειας
	Κυνηγετικός
	Αθλητικός
ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ	Ναυταθλητικός
	Καταδυτικός
	Αλιευτικός
	Ιστιοπλοϊκός	Συνήθως χωρίς ενδιαφέρον για τον τόπο που επισκέπτεται
	Κρουαζιέρας	+ πολιτιστικός (γνωριμία με τους προορισμούς)
ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟΣ

*με πλάγια γράμματα μορφές τουρισμού που μπορούν να ομαδοποιηθούν στην ίδια κατηγορία λόγω κοινών χαρακτηριστικών

Σε ότι αφορά στη προσφορά, αυτή προσαρμόζεται ή όχι στη ζήτηση παρέχοντας τα ανάλογα προϊόντα. Το ερώτημα που τίθεται προκειμένου να εξεταστεί αν ένας προορισμός κινείται στη σωστή κατεύθυνση για να προσελκύσει τουρισμό ειδικής μορφής, είναι κατά πόσο ο «προορισμός»[9]:

 (α) διαθέτει έναν ή περισσότερους από τους «πόρους» που μπορούν να προσελκύουν τουρίστες όταν αυτοί είναι «ειδικοί[10]» και έχουν υψηλές απαιτήσεις ή απευθύνονται σε επισκέπτες με ευρύτερα ενδιαφέροντα ή απλά σε επισκέπτες χωρίς ειδικά ενδιαφέροντα (τουρίστες αναψυχής).

 (β) έχει την επίγνωση της αξίας των πόρων (του κεφαλαίου, που συνήθως είναι δημόσιο) που διαθέτει ο προορισμός και των εμπορικών τους δυνατοτήτων και ταυτόχρονα υπάρχει η δυνατότητα των τοπικών κοινωνιών να υποστηρίξουν τη διατήρηση και ανάδειξη του κεφαλαίου αυτού με διάφορους τρόπους όπως είναι η ανάληψη των σχετικών πρωτοβουλιών θέτοντας προτεραιότητες στη χρησιμοποίηση των οικονομικών πόρων που διαθέτουν πχ. για συντήρηση μνημείου, δημιουργία εκθεσιακών χώρων για ανάδειξη υλικού και άυλου πολιτισμού, διατήρηση φυσικών τόπων, διατήρηση μονοπατιών κλπ ή έχουν άλλες προτεραιότητες σε ότι αφορά τη χρήση των χρημάτων που έχουν ή των φυσικών πόρων (πχ. διάνοιξη δρόμου αντί για συντήρηση μονοπατιού). Άλλο σημείο κλειδί είναι κατά πόσο διαθέτουν το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό για να τους αξιοποιήσει. Η ερμηνεία των όσων βλέπει ο επισκέπτης και η τοποθέτηση τους στο χώρο, στο χρόνο και στη λειτουργία-χρήση τους είναι σημαντικό στοιχείο και δεύτερο βήμα της ανάδειξης τους μετά από την διατήρηση τους.

(γ) αναπτύσσει δραστηριότητες ή πακέτα δραστηριοτήτων από ιδιώτες, από το δημόσιο τομέα, είτε ακόμη από ΜΚΟ[11] ή συνεταιριστικούς φορείς που στοχεύουν στην ικανοποίηση των κινήτρων του επισκέπτη που να ενσωματώνουν (με αυθεντικό ή σκηνοθετημένο τρόπο) τους πόρους αυτούς προκαλώντας τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας, ανάλογα με το επίπεδο σπανιότητας του πόρου, της γνώσης και του κεφαλαίου που ενσωματώνεται στις συγκεκριμένες δραστηριότητες.

(δ) δημιουργεί τα ειδικά εκείνα προϊόντα που περιλαμβάνουν τόσο τις γενικές τουριστικές υπηρεσίες (πχ. διανυκτέρευση, εστίαση κλπ) που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρξει τουριστικό προϊόν όσο και τις ειδικές υπηρεσίες-δραστηριότητες που είναι απαραίτητες για την ύπαρξη των ειδικών μορφών (πχ. περιπατητικές εκδρομές) που αξιοποιούν τις υποδομές που έχουν ήδη κατασκευαστεί.

(ε) φροντίζει για την πιστοποίηση των προϊόντων-υπηρεσιών ανεξάρτητα από τον φορέα που προσφέρονται με στόχο τη συνεχή βελτίωση και τη διατήρηση ενός υψηλού επιπέδου υπηρεσιών. Η ένταξη σε συστήματα σήμανσης και πιστοποίησης ποιότητας αποτελεί έναν τρόπο δημόσιας αναγνώρισης της προσπάθειας για ποιότητα (πχ. πιστοποίηση μονοπατιών, πιστοποίηση διδασκαλίας ελληνικών ως ξένης γλώσσας, πιστοποίηση τοπικής ποιότητας ενός εστιατορίου ή μιας παραγωγικής μονάδας από το Aegean Cuisine, πιστοποίηση ενός ξενοδοχείου για το Ελληνικό Πρωϊνό ή για την ελληνική κουζίνα ή για τη μεσογειακή διατροφή ή για τη χρήση λαδιού  κλπ).

(στ) επεξεργάζεται και προωθεί την ταυτότητα του[12] ως διακριτό στοιχείο από τους άλλους προορισμούς, ενώ παράλληλα δημιουργεί και την αντίστοιχη εικόνα που είναι απαραίτητη για τη προβολή.

(ζ) ασχολείται συστηματικά με τη προβολή – προώθηση των επιμέρους τουριστικών υπηρεσιών, δραστηριοτήτων και προϊόντων αλλά και του προορισμού συνολικά μέσα από το κατάλληλο μείγμα προωθητικών ενεργειών στις οποίες κεντρική θέση έχει η ηλεκτρονική προβολή.

(η) δημιουργεί ένα σύστημα κρατήσεων τόσο των βασικών υπηρεσιών όπως είναι εισιτήρια, κατάλυμα, αλλά και άλλων υπηρεσιών που προσφέρονται τοπικά (πχ. θέση στη μαρίνα, ενοικίαση σκάφους ή αυτοκινήτου, μαθημάτων κατάδυσης κλπ) ειδικά όταν οι πάροχοι των υπηρεσιών είναι «μικροί» και δεν διαθέτουν ανάλογο σύστημα.

(θ) καταγράφει και αξιολογεί την ικανοποίηση τουριστών, τοπικών επιχειρηματιών και κατοίκων του προορισμού έτσι ώστε να προβαίνει στις κατάλληλες κινήσεις σχεδιασμού τουριστικής πολιτικής. Παράλληλα δημιουργεί ένα σύστημα καταγραφής των αποτελεσμάτων και των επιπτώσεων του τουρισμού ώστε το σύστημα λήψης αποφάσεων να βασίζεται σε δεδομένα και όχι προσωπικές αντιλήψεις και συμφέροντα.  

Σε συνέχεια θα επικεντρωθούμε σε παραδείγματα που μπορούν να βοηθήσουν τους υπεύθυνους τουριστικού σχεδιασμού της Περιφέρειας και των επιμέρους προορισμών να σχεδιάσουν δραστηριότητες αξιοποιώντας κάποιον πόρο ή και ολοκληρωμένα προϊόντα, ενώ αναφορές σε καλές πρακτικές ομοειδών προορισμών μπορούν να δώσουν αντίστοιχες ιδέες.  

Όπως αναφερθήκαμε και προηγούμενα η ανάπτυξη μιας ειδικής μορφής τουρισμού ξεκινά από τη διερεύνηση του κατά πόσο ένας προορισμός έχει τους αναγκαίους πόρους ή/και τις απαραίτητες υποδομές. Σε περίπτωση που το κύριο στοιχείο είναι οι πόροι πχ. θρησκευτικό ή πολιτιστικό μνημείο, ένας συγκεκριμένος φυσικός πόρος ή συνδυασμός αυτών θα πρέπει να είναι ικανής σημασίας (υψηλής αναγνωρισιμότητας και ελκυστικότητας) για να προσελκύσει ειδικούς ή γενικούς τουρίστες.

Κάθε θρησκευτικό ή πολιτιστικό κτίσμα ή ακόμη και χαρακτηρισμένο μνημείο δεν αποτελεί ικανή προϋπόθεση για να οδηγήσει έναν υποψήφιο τουρίστα να πραγματοποιήσει ένα ταξίδι στο συγκεκριμένο προορισμό. Επομένως ένας προορισμός θα πρέπει να επιλέξει τους πόρους εκείνους που αποτελούν αντικειμενικά το συγκριτικό του πλεονέκτημα για να «ειδικευτεί» χωρίς να παρασυρθεί από «τοπικές» αντιλήψεις για τη σημασία τους. Για παράδειγμα ένα μνημείο της παγκόσμιας φυσικής, υλικής ή άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς έχει κατά τεκμήριο αντικειμενική αναγνώριση της σημασίας του. Η μεσαιωνική πόλη της Ρόδου, η Καλντέρα της Σαντορίνης, η μεσογειακή κουζίνα, ο ναός της Αποκάλυψης στη Πάτμο κλπ αποτελούν κάποια παραδείγματα στην ΠΝΑ πάνω στους οποίους μπορεί να βασιστεί ένας συγκεκριμένος προορισμός, όπως αντίστοιχα είναι το φαράγγι της Σαμαριάς, τα Μετέωρα, η Νέα Μονή Χίου, ο υγροβιότοπος της Καλλονής Λέσβου κλπ σε άλλες περιοχές της χώρας. Όμως ο πόρος μπορεί και να είναι κάτι περισσότερο σύνθετο ή εξειδικευμένο όπως πχ. οι διαδρομές του Αγ. Ιακώβου της Κομποστέλα, τα «βήματα» ενός σπάνιου είδους της πανίδας (χερσαίας και υδάτινης), η ανακάλυψη ενός σπάνιου είδους της χλωρίδας ή του ορυκτού πλούτου (πχ. χαλαζίας Σερίφου), η ποιότητα και ιδιαιτερότητα της τοπικής κουζίνας, το θαλάσσιο «τοπίο», η ναυτική ή άλλη παράδοση ενός τόπου με (καλύτερα) ή χωρίς την ύπαρξη εμβληματικών προσώπων, οι άνεμοι που φυσούν σε μια περιοχή κλπ. για να προσελκύσουν τουρίστες της αντίστοιχης μορφής.

Η παρουσία των πόρων αυτών είναι αναγκαία συνθήκη για την ανάπτυξη των σχετικών μορφών τουρισμού, αλλά όχι ικανή αν δεν έχουν αξιοποιηθεί και προβληθεί κατάλληλα. Κατά συνέπεια κάποια νησιά έχουν προβάδισμα για μια ή περισσότερες μορφές τουρισμού σε σχέση με άλλα, προβάδισμα που οφείλουν να αξιοποιήσουν με την κατάλληλη πολιτική με βάση τα βήματα που αναφέρθηκαν προηγούμενα.

Η ύπαρξη μύθων ή η κατασκευή τους με βάση ιστορικά γεγονότα περισσότερο ή λιγότερο γνωστά αλλά ακόμη και πρόσωπα που έχουν αποκτήσει «μυθική» διάσταση μπορεί να αξιοποιηθεί ως βάση για την ανάπτυξη προϊόντων ή για εμπλουτισμό άλλων.

Διαφορετική είναι η περίπτωση του συνεδριακού και του θαλάσσιου τουρισμού όπου ο ρόλος των ειδικών υποδομών που δεν προϋπάρχουν ως αποτέλεσμα της δράσης της φύσης ή/ και των ανθρώπων σε ανύποπτο χρόνο αλλά κατασκευάζονται  για το σκοπό αυτό όπως συνεδριακές αίθουσες ή συνεδριακά κέντρα, προβλήτες, μαρίνες ή τουριστικά καταφύγια αντίστοιχα. Και εδώ η ύπαρξη των υποδομών αποτελεί αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη. Εξαίρεση στον τομέα αυτό αποτελεί η Σαντορίνη που κατακλύζεται από κρουαζιερόπλοια ενώ αντικειμενικά δεν διαθέτει τις κατάλληλες υποδομές με αποτέλεσμα να ταλαιπωρούνται οι επισκέπτες. Όμως το brand name του συγκεκριμένου προορισμού είναι τόσο ισχυρό που σε συνδυασμό με την οργάνωση που προσφέρει ο Σύλλογος Λεμβούχων καταφέρνει να «υπερβεί» σε μεγάλο βαθμό τα αντικειμενικά εμπόδια προσέγγισης των κρουαζιερόπλοιων σε τέτοιο βαθμό που η Δημοτική Αρχή προσπαθεί να βρει τρόπους για την χρονική διαφοροποίηση της άφιξης τους .

Ειδικά σε ότι αφορά στον τουρισμό κρουαζιέρας -όπου ο επιβάτης μπορεί να θεωρηθεί για τον προορισμό κάτι ανάλογο με τον επιβάτη της ημερήσιας εκδρομής - θα πρέπει ο επιβάτης πρώτα να πειστεί να κατέβει από το πλοίο (θεωρώντας ως δεδομένο ότι ο προορισμός έχει ήδη συμπεριληφθεί στη διαδρομή της κρουαζιέρας) και να μην γίνει η επίσκεψη ένα απλό και αδιάφορο «ξεμούδιασμα», αλλά να επιχειρήσει να μετατρέψει τον μάλλον «παθητικό» τουρίστα αναψυχής σε «ενεργό»[13]. Επομένως δύο διαφορετικά θέματα οφείλουν να απασχολούν τον προορισμό τόσο κατά την προσπάθεια για να ενταχθεί ως σταθμός κρουαζιέρας όσο και για να εξασφαλιστεί η ικανοποίηση των τουριστών (που καταγράφεται από τους οργανωτές της κρουαζιέρας για να καθορίσουν τη στρατηγική τους), των τοπικών επιχειρηματιών αλλά και των κατοίκων λαμβάνοντας υπόψη τα κριτήρια επιλογής λιμένων από τις εταιρείες κρουαζιέρας (θέση και φήμη προορισμού, χαρακτηριστικά λιμανιού, ασφάλεια, υποδομές-υπηρεσίες, αξιοθέατα, ειδικά ενδιαφέροντα):

-          Το θέμα των ειδικών υποδομών ώστε να είναι εφικτή η προσέγγιση του κρουαζιερόπλοιου και ασφαλής και άνετη αποβίβαση-επιβίβαση των ταξιδιωτών και αν όχι να εξεταστεί αν είναι σκόπιμο να γίνουν επενδύσεις και ποιες.

-          Το θέμα της οργάνωσης του προορισμού μετά το λιμάνι ώστε να υπάρχουν συνέργειες με τον τουρισμό που αναπτύσσεται στο νησί ώστε να μειωθούν όσο γίνεται οι «τριβές-αντιπαλότητες» από τη χρήση των ίδιων υποδομών και υπηρεσιών (κορεσμός και μείωση της ικανοποίησης) και να μεγιστοποιηθούν τα αποτελέσματα.

Μια ιδιαίτερα καλή πρακτική και στα δύο επίπεδα είναι αυτή του Οργανισμού Λιμένος Ηρακλείου (ΟΛΗ) που βασίζεται:

- στην όσο το δυνατό καλύτερη οργάνωση του λιμανιού που αποτελεί τον κύριο του έργο. Η δημιουργία των υποδομών και η οργάνωση των υπηρεσιών αποτελούν καθοριστικά στοιχεία. Η πρόσδεση του πλοίου αν και αποτελεί σημαντικό στοιχείο δεν αποτελεί προϋπόθεση για να περιληφθεί ένας προορισμός. Ως παραδείγματα αναφέρονται η Σαντορίνη και η Πάτμος που έχουν ισχυρότατο brand name και ελκυστικότητα ώστε να ξεπεραστούν οι όποιες δυσκολίες προκύπτουν από την μη πρόσδεση του πλοίου αλλά και πολλά άλλα λιμάνια της Ελλάδας με λιγότερο ισχυρό όνομα. Είναι γεγονός ότι η συνεχής μεγέθυνση των πλοίων δεν μπορεί να ακολουθηθεί με ανάλογη μεγέθυνση των λιμανιών των νησιών, ενώ ταυτόχρονα τίθεται και θέμα φέρουσας ικανότητας.

- «στην εστίαση στην δημιουργία εμπειριών όπου ο επιβάτης κρουαζιέρας και η ικανοποίηση του γίνεται ο οδηγός για τον σχεδιασμό και την παροχή νέων υπηρεσιών. Η ανάπτυξη του λιμανιού βασίζεται σε ένα μοντέλο πέντε αισθήσεων που στηρίζεται στην αρχή ότι η προώθηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του προορισμού, όπως η ιστορία, ο πολιτισμός, η τοπική παραγωγή μπορούν να επιτευχθούν μόνο μέσω της αφήγησης ιστοριών». Η εύκολη πρόσβαση των τουριστών σε πληροφορίες για τον προορισμό είναι ένα ακόμα στοιχείο της παρούσας στρατηγικής.

Η ικανοποίηση των προϋποθέσεων που θέτει η δραστηριότητα της κρουαζιέρας σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις των ισχυρών εταιρειών δεν είναι εύκολη υπόθεση για να επιτευχθεί η πολυπόθητη «ανάπτυξη»[14]. Πόσο μάλλον να επεκταθεί κανείς και έξω από τα όρια της δικαιοδοσίας του, «εισχωρώντας» στην πόλη, στον προορισμό, που όμως αποτελεί προϋπόθεση για την επιτυχία της κρουαζιέρας ειδικά όταν το λιμάνι είναι λιμάνι εκκίνησης της κρουαζιέρας όπως είναι την ΠΝΑ η Ρόδος. Τα όσα «κατάφερε» ο ΟΛΗ που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη «δύναμη» που έχει ένα μεγάλο λιμάνι αλλά και στις ικανότητες του επικεφαλής του φορέα τόσο στις διαπραγματεύσεις με τις εταιρείες όσο και με τους τοπικούς φορείς, δεν είναι αυτονόητο ότι μπορούν να γίνουν από τα τοπικά Λιμενικά Ταμεία (δημοτικά ή κρατικά) που συνήθως στερούνται του κατάλληλου προσωπικού. Φαίνεται λοιπόν ως αναγκαία προϋπόθεση η συνεργασία των τοπικών φορέων (λιμενικών ταμείων, δήμων κλπ) που δεν πρέπει να αισθάνονται ως ανταγωνιστές (για το ποιο λιμάνι θα κερδίσει τις περισσότερες κρουαζιέρες) αλλά ως συνεργάτες για να αυξήσουν συνολικά τον αριθμό των προσεγγίσεων και πάνω απ’όλα τα οφέλη των κοινωνιών που εκπροσωπούν από την κρουαζιέρα. Και εδώ ό ρόλος της ΠΝΑ ως οργανισμού-ομπρέλα που έχει τη δύναμη να οργανώσει, να διαπραγματευθεί, να υλοποιήσει είναι προφανής.

Αντίστοιχη είναι και η ικανοποίηση των προϋποθέσεων για την ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού με ιδιωτικό σκάφος έστω και αν φαινομενικά οι κλίμακες είναι διαφορετικές. Και πάλι εξαρτάται από τους στόχους: ένα λιμάνι επιθυμεί να αποτελεί κέντρο μόνιμου ελλιμενισμού γιώτ (μικρών και μεγάλων) από όπου οι τουρίστες θα ξεκινούν τη θαλάσσια περιήγηση τους ή απλώς ένα σημείο διέλευσης (υποχρεωτικής διανυκτέρευσης) πριν τον επόμενο προορισμό. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν και εδώ:

-          Οι υποδομές ελλιμενισμού (μαρίνα, τουριστικό καταφύγιο) και οι προσφερόμενες υπηρεσίες  (από τα βασικά όπως στοιχεία του λιμανιού που διευκολύνουν την πρόσβαση στο λιμάνι, τον ελλιμενισμό με κρατήσεις θέσεων σε προβλήτα ή αρόδου σε ειδικά αγκυροβόλια, την παροχή νερού, ηλεκτρικού και καυσίμων, τη δυνατότητα επισκευών, τη πρόσβαση σε internet αλλά και τη παροχή πληροφοριών για τον προορισμό μέσα από ηλεκτρονικές εφαρμογές) 

-          Οι προσφερόμενες υπηρεσίες εκτός λιμανιού με την αναβάθμιση του προσφερόμενου προϊόντος σε ότι αφορά στη πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες (αγορές, εστιατόρια, μπαρ) με ειδική σήμανση ποιότητας ή και εκπτωτικές κάρτες που παρέχει το λιμάνι, μέχρι και πακέτα σύντομης γνωριμίας με το νησί με βάση την ίδια λογική που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για τους επισκέπτες κρουαζιέρας.

Η δημιουργία και εδώ ελκυστικού προορισμού για την κατ’αρχή προσέλκυση των σκαφών στο λιμάνι και στη συνέχεια των επιβατών τους στην ενδοχώρα έχει προφανείς στόχους που είναι η αύξηση των εσόδων του λιμανιού και των επιχειρήσεων του νησιού, των θέσεων εργασίας κλπ Και στη περίπτωση αυτή, ο ρόλος του συντονισμού των δράσεων και της παροχής υποστήριξης από την ΠΝΑ με τεχνογνωσία προς τα λιμάνια και γενικότερα τους προορισμούς για να οργανώσουν υποδομές και υπηρεσίες, με συνεχή εκπαίδευση και παρακολούθηση των αποτελεσμάτων, είναι σημαντικός.

Σε ότι αφορά στον συνεδριακό τουρισμό, τα πράγματα δεν είναι ριζικά διαφορετικά, επί της αρχής τουλάχιστον:

-          Το θέμα των υποδομών είναι κυρίαρχο (κατάλληλοι χώροι για το συνέδριο, υπηρεσίες διανυκτέρευσης, εστίασης, αναψυχής, internet) ώστε να επιτύχει σε πρώτη φάση η προσέλκυση συνεδρίων και σε δεύτερη φάση να είναι επιτυχημένη η διοργάνωση τους και η ικανοποίηση οργανωτών και συνέδρων.

-          Το θέμα των προσφερόμενων υπηρεσιών πέρα απ’όσες οργανώνονται ειδικά για το συνέδριο και γενικότερα η εικόνα του προορισμού ώστε πρώτα να πείσει για την σκοπιμότητα οργάνωσης ενός συνεδρίου στον προορισμό αυτό και δεύτερο να επιτύχει την ικανοποίηση των συνέδρων με αποτέλεσμα είτε την επέκταση της διαμονής τους ή την επιστροφή τους στον προορισμό.

Το μέγεθος και το είδος των συνεδρίων αποτελούν βασικές παραμέτρους σε ότι αφορά στη ζήτηση. Τα μεγάλα συνέδρια, που εντάσσονται στη λειτουργία των διεθνών οργανισμών όπως η International Congress and Convention Association (ICCA),δεν μπορούν να οργανωθούν παρά μόνο στη Ρόδο[15], δεδομένου ότι απαιτούν μεγάλες υποδομές (συνεδριακές αίθουσες, ξενοδοχεία υψηλών κατηγοριών, λοιπές υπηρεσίες εξυπηρέτησης) και υψηλή προσπελασιμότητα (πολλές πτήσεις και διεθνές δίκτυο μεταφορών), ενώ Κως, Μύκονος και Σαντορίνη έχουν την δυνατότητα για συνέδρια ενδιάμεσου μεγέθους. Στα υπόλοιπα νησιά μόνο μικρά συνέδρια μπορούν να οργανωθούν και να εξασφαλίσουν επιτυχία, εστιάζοντας όχι τόσο στις ειδικές υποδομές αλλά στο ιδιαίτερο χαρακτήρα του προορισμού ή/και στη συνάφεια με το θέμα (πχ. μεταλλευτικό στη Μήλο) περιλαμβάνοντας και ειδικές δραστηριότητες.

Και εδώ ο ρόλος της Περιφέρειας μπορεί να είναι σημαντικός στην στήριξη των επιμέρους νησιών για οργάνωση συνεδρίων μέσα από τη προώθηση των δυνατοτήτων τους στις ειδικές εκθέσεις δημιουργώντας τον φάκελο του συνεδριακού τουρισμού για τη περιφέρεια και κάθε νησί ξεχωριστά, αλλά και στην υποστήριξη τους στην ανάληψη και στην υλοποίηση των συνεδρίων σε συνεργασία με ειδικευμένες εταιρείες.

Τόσο ο θαλάσσιος όσο και ο συνεδριακός τουρισμός εξ αιτίας των ιδιαιτεροτήτων τους αλλά και του παγκόσμιου ανταγωνισμού που υπάρχει για την προσέλκυση τους οφείλουν να συνδέονται με την ιδιαίτερη εικόνα του ελληνικού νησιωτικού χώρου ως σημείου προσέλκυσης αξιοποιώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ΠΝΑ που είναι ο νησιωτικός χαρακτήρας και το ήπιο κλίμα, η ασφάλεια, η φιλοξενία[16], ο χαρακτηρισμός του αιγαίου ως κοιτίδα παγκόσμιου πολιτισμού και το ιδιαίτερα πλούσιο φυσικό περιβάλλον και τοπίο[17]. Κατά συνέπεια οφείλουν να συνδέονται με τις άλλες βασικές μορφές τουρισμού (πολιτιστικού και φυσιολατρικού) και των εξειδικεύσεων τους που αναπτύσσονται τοπικά με βάση τα χαρακτηριστικά του κάθε προορισμού και ειδικά με την εικόνα που εκπέμπει ο κάθε ένας προορισμός ξεχωριστά. Ετσι για παράδειγμα ένα συνέδριο οικολογίας μπορεί να οργανωθεί σε ένα κρουαζιερόπλοιο που θα προσεγγίσει σε hot spots περιβάλλοντος προσφέροντας και τις ανάλογες περιηγήσεις προσελκύοντας περισσότερους τουρίστες που ίσως επέλεγαν μια άλλη κρουαζιέρα. Αντίστοιχα το ίδιο ισχύει και με τα συνέδρια: η ποιότητα και η φήμη ενός προορισμού μπορεί να επηρεάσει έναν συνεδριακό τουρίστα στην επιλογή του μεταξύ δύο συνεδρίων με ίδιο θεματικό ενδιαφέρον, ενώ πολλές φορές η συμμετοχή σε ένα τακτικό συνέδριο ενός φορέα και κυρίως το αν ο σύνεδρος θα συνοδεύεται ή όχι από άλλα άτομα εξαρτάται από τον προορισμό[18]. Επομένως η φήμη του προορισμού και η δυνατότητα «να δει και να κάνει» ο επισκέπτης επηρεάζουν και αυτές τις μορφές τουρισμού.

Υψηλός ανταγωνισμός υπάρχει και στις άλλες μορφές τουρισμού με δεδομένη την παγκοσμιοποίηση της τουριστικής αγοράς που επιτεύχθηκε από τα τέλη του 20^ου αιώνα και μάλιστα από νέους προορισμούς που μπορούν να ισχυρίζονται ότι είναι «αυθεντικοί» και «παρθένοι» σε σχέση με τους αλλοιωμένους από τον τουρισμό προορισμούς της παλαιάς Ευρώπης και Μεσογείου. Οι εξελίξεις που οδήγησαν στην αύξηση του ανταγωνισμού είναι: οι αλλαγές στο δίκτυο των αερομεταφορών, η ασφάλεια που επικρατεί παγκόσμια (έστω και αν υπάρχουν πολλά «επεισόδια» που την διαταράσσουν δείχνοντας πόσο ευαίσθητος είναι ο τουρισμός σ’αυτήν), η απελευθέρωση στη διακίνηση χρημάτων με την αυξημένη χρήση του «πλαστικού χρήματος», η ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών και της πληροφόρησης. Εξελίξεις που έχει εντείνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των προορισμών την στιγμή που οι διακινητές τουριστών (ΤΟ) γίνονται λιγότεροι και πιο ισχυροί με αποτέλεσμα να αυξάνουν τον έλεγχο πάνω στις τιμές.

Οι εξελίξεις αυτές έχουν οδηγήσει τον υποψήφιο τουρίστα να μπορεί να μάθει ο ίδιος περισσότερα για κάθε προορισμό έχοντας την δυνατότητα να δει τι προσφέρει ο κάθε ένας και να συγκρίνει όχι μόνο την τιμή του προϊόντος μέσα από τις μπροσούρες των ΤΟ αλλά και το ίδιο το προϊόν μέσα από εικόνες, πληροφορίες και ειδήσεις όχι ελεγχόμενες από τον προορισμό[19]. Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι οι προσπάθειες που πρέπει να γίνονται από τους προορισμούς, (σε συνεργασία δημόσιων φορέων και επιχειρήσεων), είναι να δημιουργούν μια ελκυστική και διαφοροποιημένη εικόνα που να βασίζεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και να προσφέρουν σύνθετα προϊόντα για ενεργή εμπλοκή του τουρίστα. Όμως παραμένει το ερώτημα της αγοράς-στόχου με βάση τόσο τους υπάρχοντες πόρους (ή ακόμη και μύθους) όσο και τον βαθμό αξιοποίησης τους που δεν μπορεί να εξαντλείται στην συντήρηση-ανάδειξη μνημείων και την προσφορά αναμνηστικών. Τα παραδείγματα από τις επί μέρους εκθέσεις θεματικού τουρισμού δίνουν το πλαίσιο στο πως πρέπει να κινηθεί η ανανέωση και η διαφοροποίηση του ελληνικού νησιωτικού τουριστικού προϊόντος.

Ολοκληρώνοντας τη παρούσα ενότητα θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι η ανάπτυξη των ειδικών μορφών τουρισμού έρχεται να απαντήσει σε τρία από τα σημαντικά μειονεκτήματα του ελληνικού τουρισμού και ειδικά αυτού των νησιών:

-          την υψηλή εποχικότητα,

-          την χαμηλή δαπάνη και

-          την ανειδίκευτη χαμηλά αμειβόμενη εποχιακή απασχόληση.

Τα δύο πρώτα φαινόμενα φαίνεται ότι χειροτερεύουν με τη πάροδο του χρόνου και ειδικά στην τελευταία δεκαπενταετία και στην ΠΝΑ –δείγμα της κρίσης στην οποία έχει μπει ο ελληνικός τουρισμός παρά τη συνολική αύξηση των αφίξεων-διανυκτερεύσεων εξ αιτίας του αυξημένου ανταγωνισμού και συμπαρασύρουν και το τρίτο. εξ αιτίας της χαμηλότερης κερδοφορίας των επιχειρήσεων, της εισροής αλλοδαπού εργατικού δυναμικού και της παρατεταμένης υψηλής ανεργίας που υπάρχει γενικά στη χώρα λόγω της κρίσης.

Αυτό οφείλεται κύρια στη κυρίαρχη μορφή που έχει αναπτυχθεί στη χώρα, τουρισμός ήλιου-θάλασσας-άμμου, που δέχεται ισχυρή πίεση από άλλους προορισμούς σε παγκόσμιο επίπεδο και μάλιστα από χώρες με χαμηλότερο κόστος παραγωγής απ’ ότι η χώρα μας. Ολες οι μορφές στις οποίες αναφέρονται οι θεματικές μελέτες μπορούν αποδεδειγμένα με βάση μελέτες να αντιμετωπίσουν τις δύο αυτές διαρθρωτικές αδυναμίες. Ακόμη και ο θρησκευτικός τουρισμός (που μέχρι σήμερα είναι κυρίως εσωτερικός και χαμηλής σχετικά οικονομικής απόδοσης) μπορεί με την εξασφάλισης ροής κατά τη χαμηλή και μέση τουριστική περίοδο να δώσει λύσεις στους προορισμούς και τις επιχειρήσεις τους. Προϋπόθεση όμως αποτελεί η οργάνωση εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων όχι μόνο στη περίοδο εορτασμού του αγίου στο οποίο είναι αφιερωμένο το συγκεκριμένο μνημείο αλλά ολόκληρο το χρόνο αξιοποιώντας όλα τα στοιχεία που συνδέονται με αυτό (θρύλους, παραδόσεις, γραπτά κείμενα, αρχιτεκτονικά και πολιτιστικά στοιχεία κλπ).

Μεθοδολογία και παραδείγματα για την προώθηση των ειδικών τουριστικών προϊόντων

Στην παρούσα ενότητα επιχειρείται η παρουσίαση και ανάλυση βασικών και πρακτικών βημάτων για τη συγκρότηση και προώθηση «προϊόντος» ειδικού τουρισμού στα νησιά. Το «χτίσιμο» της προτεινόμενης μεθοδολογίας λαμβάνει τις κατευθυντήριες της τεχνικής του marketing[20] και τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει στον τουρισμό. Η  ενότητα αφιερώνεται στο marketing του τουρισμού και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, καθώς και τα βήματα για την κατάρτιση ενός σχεδίου τουριστικού marketing. Αν και κάπως γενική και θεωρητική κρίθηκε σκόπιμο να συμπεριληφθεί ως βοηθητικό εργαλείο των αποδεκτών αυτού του κειμένου σε ότι αφορά το σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας μεθοδολογίας συγκρότησης «προϊόντος» πεζοπορικού τουρισμού στις περιοχές τους.

Ζητούμενο είναι η μεθοδολογία που προτείνεται στο κείμενο αυτό να μην αποτελέσει μία ακόμη θεωρητική προσέγγιση αλλά ένα πρακτικό βοήθημα, πάντα σε σχέση με τις ιδιαίτερες συνθήκες της Περιφέρειας. Πέραν των όποιων διαφορών μεταξύ των νησιών της Περιφέρειας τα κοινά ζητήματα που αντιμετωπίζουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, επιτρέπουν τη γενική προσέγγιση. Επομένως οι όποιες αναφορές σε ειδικά παραδείγματα μπορούν να εμπλουτίσουν τη προσέγγιση.

Μarketing & σχεδιασμός τουριστικού marketing

Ο όρος marketing αποτελεί αναμφίβολα έναν από τους πλέον χρησιμοποιούμενους στον επιχειρηματικό διάλογο σε όλους ανεξαιρέτως τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας. Ωστόσο τις περισσότερες φορές γίνεται περιορισμένα κατανοητός καθώς χρησιμοποιείται με τη «στενή» έννοια, αυτή δηλαδή της διαφημιστικής προβολής και προώθησης ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας στο δυνητικά ενδιαφερόμενο κοινό. Με τον τρόπο αυτό ο όρος marketing γίνεται κατανοητός και αναπαράγεται αποκομμένος από τις ουσιαστικότερες ίσως λειτουργίες του, καθώς στην πραγματικότητα περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο τη συγκρότηση του εκάστοτε προσφερόμενου προϊόντος ή υπηρεσίας, διαμορφώνοντας συνάμα με τρόπο δυναμικό την εσωτερική λειτουργία ενός φορέα, μιας επιχείρησης ή και ενός προορισμού, έχοντας λάβει άμεσα υπόψη τόσο το ανταγωνιστικό όσο και το ευρύτερο εξωτερικό περιβάλλον.

Η «στενή» κατανόηση του marketing στον τουρισμό αποτυπώνεται στις πολύ συνηθισμένες σε όλα τα διοικητικά επίπεδα στη χώρα μας μεμονωμένες ενέργειες συμμετοχής προορισμών σε τουριστικές εκθέσεις, με την εκτύπωση φυλλαδίων και τη δημιουργία ιστοσελίδων έναντι πολύ πιο θεμελιωδών ενεργειών που απαιτούνται σε πολλά άλλα επίπεδα. Ενέργειες που αφορούν τη συγκρότηση αυτή καθεαυτή των λεγόμενων τουριστικών “προϊόντων” και θεμελιωδών βελτιώσεων και ρυθμίσεων σε επίπεδο προορισμού, ενέργειες που μπορούν να παράξουν πραγματικό αποτέλεσμα με προοπτική και ποιότητα.

Οι Κυκλάδες όπως συνολικά η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου δεν “πάσχουν” από έλλειψη πόρων και θελγήτρων, τουναντίον. Οι ελλείψεις μιας επιτυχούς πολιτικής ενίσχυσης θεματικών μορφών τουρισμού, όπως ο φυσιολατρικός-πεζοπορικός, ο πολιτισμικός, o  θρησκευτικός, κα. μοιάζουν για όσους μελετούν το χώρο αυτό να αφορούν την περιορισμένη συνεργασία της διοίκησης με επιχειρηματίες, φορείς και επιστήμονες προκειμένου για:

·       μια ρεαλιστική αξιολόγηση της τουριστικής πορείας της Περιφέρειας και των θεματικών μορφών τουρισμού ενδιαφέροντος, αλλά και

·       την από κοινού συγκρότηση της μοναδικής ταυτότητας κάθε νησιού, που να ερμηνεύεται σε συγκεκριμένες υπηρεσίες προς τους επισκέπτες αλλά και την αξιόπιστη επικοινωνία της ταυτότητας και των υπηρεσιών αυτών στις δυνητικές τουριστικές αγορές.

Σύμφωνα με τον Kotler η τουριστική ανάπτυξη κάθε τόπου οφείλει να ισορροπεί τον πειρασμό για μεγιστοποίηση των τουριστικών εσόδων με τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και των θελγήτρων και της ποιότητας ζωής των μονίμων κατοίκων ενός τόπου (Kotler, 2003, p. 721).

Στην επόμενη υποενότητα παρουσιάζονται το περιεχόμενο και τα βασικό στάδια του σχεδιασμού marketing με εξειδίκευση στον τουρισμό.

Σχεδιασμός  τουριστικού marketing : λογική, φορείς, χρησιμότητα, πλαίσιο

Η υιοθέτηση της λογικής του marketing σημαίνει ένα άνοιγμα προς το εξωτερικό περιβάλλον μιας επιχείρησης ή ενός οργανισμού που την υιοθετεί και η φιλοσοφία του έγκειται στο τρίπτυχο του εντοπισμού, της ανταπόκρισης και της ικανοποίησης των αναγκών του ενδιαφερόμενου κοινού στο οποίο απευθύνεται.

Ο σχεδιασμός marketing  συνιστά τη διαδικασία επίτευξης σύνδεσης μεταξύ :

·       των στόχων ενός οργανισμού

·       με τις ευκαιρίες που υπάρχουν στο εξωτερικό περιβάλλον,

·       μέσω της βέλτιστης χρήσης των υλικών και ανθρώπινων πόρων του.

·       Ο σχεδιασμός marketing  αποτελείται από :

·       τη διαμόρφωση μιας ομάδας στόχων του φορέα/οργανισμού

·       και ενός προγράμματος δράσεων για την επίτευξη των στόχων αυτών.

Προκειμένου τα σχέδια marketing να είναι αποτελεσματικά θα πρέπει :

·       οι φορείς τους να δίνουν ιδιαίτερη σημασία και προσοχή στις αλλαγές του εξωτερικού περιβάλλοντος (των συνθηκών και των απαντήσεων/ανταπόκρισης)

·       τα ίδια τα σχέδια να έχουν ένα βαθμό ευελιξίας ώστε να αναπροσαρμόζονται ταχύτατα όταν αυτό κρίνεται σκόπιμο λόγω εξελίξεων στο εξωτερικό περιβάλλον ενός οργανισμού (πχ. φυσικές καταστροφές, πολιτικές αναταραχές, απεργίες κλπ.)

·       Η χρησιμότητα των σχεδίων τουριστικού marketing αφορά τόσο την επιχείρηση ή τον οργανισμό που την ασκεί, τους εργαζόμενους, τους αρμοδίους για θέματα τουρισμού και βεβαίως σε επίπεδο προορισμού όλη την κοινωνία.

·       Οι ουσιώδεις απαιτήσεις της διαδικασίας marketing είναι βασικά τρεις:

·       ο εντοπισμός των αναγκών των εκάστοτε καταναλωτών

·       η τμηματοποίηση της αγοράς και η επικέντρωση/στόχευση στην κάλυψη αναγκών κάποιων από τα τμήματα αυτά

·       η ανάπτυξη ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων για την κάλυψη των αναγκών των τμημάτων τουριστικής αγοράς που επιλέχθηκαν

Εναλλακτικά τίθενται τα εξής πέντε ερωτήματα που καθοδηγούν ένα σχεδιασμό marketing και οι απαντήσεις στα οποία σηματοδοτούν τα στάδια υλοποίησης ενός σχεδίου marketing :

·       ΠΟΥ βρισκόμαστε τώρα ;

·       ΠΟΥ θέλουμε να πάμε ;

·       ΠΩΣ θα πάμε ;

·       ΠΟΙΑ/ΠΟΙΕΣ είναι οι καλλίτερες οδοί ;

·       ΠΩΣ θα διασφαλίσουμε την άφιξη μας στον προορισμό που επιλέξαμε ;

Η προσέγγιση του marketing λοιπόν ενσωματώνει τις τρεις διαφορετικές διαστάσεις του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος.

Με βάση τα παραπάνω διαμορφώνεται ένα πλαίσιο σχεδιασμού marketing που περιλαμβάνει πέντε στάδια:

·       εξέταση όλων των ζητημάτων που αφορούν την τωρινή κατάσταση μιας επιχείρησης ή ενός προορισμού και συγκεκριμένα

·       εξέταση της θέσης της επιχείρησης στον ανταγωνισμό

·       εξέταση της γκάμας των προϊόντων που προσφέρει

·       εξέταση του μεγέθους της αγοράς που καλύπτει

·       εξέταση της οικονομικής της κατάστασης, της λειτουργικής της αποτελεσματικότητας

·       ακριβή καθορισμό της μελλοντικής θέσης της επιχείρησης στο περιβάλλον της διατυπώνοντας συγκεκριμένους στόχους και λαμβάνοντας υπόψη την παρούσα θέση της, τους διαθέσιμους πόρους και τις επικρατούσες συνθήκες του εξωτερικού περιβάλλοντος

·       τον καθορισμό του τρόπου υλοποίησης των στόχων, μέσω του εντοπισμού εναλλακτικών στρατηγικών

·       την αξιολόγηση των εναλλακτικών στρατηγικών και επιλογή των βέλτιστων

·       την υλοποίηση των επιλεχθεισών μέσω της εφαρμογής συγκεκριμένων σχεδίων δράσης κι αν κρίνεται σκόπιμο εφαρμογή διορθωτικών ενεργειών.

Είδη σχεδίων τουριστικού marketing & τα στάδια της διαδικασίας σχεδιασμού

Τα σχέδια τουριστικού marketing διακρίνονται σε τοπικά, περιφερειακά και εθνικά.

Τα τοπικά σχέδια αφορούν μικρές γεωγραφικές περιοχές ή και μεμονωμένες τουριστικές επιχειρήσεις πχ. για μια εν λειτουργία ή υπό ίδρυση εταιρεία ή για ένα δήμο ή μία κοινότητα. Τα τοπικά σχέδια συνήθως καταρτίζονται από μη κερδοσκοπικούς κρατικούς ή μη οργανισμούς είτε από τον ιδιωτικό τομέα. Σημαντικό στην περίπτωση των τοπικών σχεδίων είναι να υπάρχει συμβατότητα αυτών με τυχόν ευρύτερα περιφερειακά ή εθνικά σχέδια marketing αλλά και με γεωγραφικά γειτονικά τουριστικά προϊόντα ή ευρύτερα σχέδια τουριστικής ανάπτυξης που εμπεριέχουν την εν λόγω περιοχή ή την επηρεάζουν. Σημαντικό επίσης είναι να υπάρχει συμβατότητα με το image της περιοχής καθώς και με παραμέτρους εθνικής και περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής και υποδομών.

Ωστόσο, ακόμη και σε επίπεδο τοπικού σχεδιασμού marketing, είναι δυνατό να ασκηθεί σε επί μέρους επίπεδα απευθυνόμενο αντίστοιχα σε διαφορετικά κοινά. Πιο συγκεκριμένα είναι δυνατό να μιλάμε για σχεδιασμό marketing σε επίπεδο τουριστικής επιχείρησης με σκοπό την ικανοποίηση των τουριστών που προσδοκά η επιχείρηση να προσελκύσει. Είναι όμως δυνατό να μιλάμε και για σχεδιασμό marketing σε επίπεδο προορισμού (αυτό κυρίως μας αφορά εδώ) με σκοπό την ικανοποίηση ευρύτερων ομάδων τουριστών ή ακόμη και για σχεδιασμό internal marketing που να αφορά τη βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών και προϊόντων εντός ενός προορισμού που δηλαδή να απευθύνεται καταρχήν στους επιχειρηματίες, εργαζόμενους και κατοίκους ενός τουριστικού προορισμού με σκοπό εν τέλει να βελτιώσει την ελκυστικότητα του προορισμού για δυνητικές τουριστικές πελατείες.

Τα περιφερειακά σχέδια marketing αφορούν ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές και μπορούν να είναι δύο ειδών : α) αυτά που αποτελούν τμήμα ενός εθνικού τουριστικού σχεδίου, β) αυτά που είναι ανεξάρτητα αν και οι στόχοι τους θα πρέπει να είναι συμβατοί με τον εθνικό τουριστικό σχεδιασμό. Τα περιφερειακά σχέδια marketing συνήθως εμπεριέχουν ποικιλία, καλύπτοντας διαφορετικά τμήματα τουριστικών αγορών και καταναλωτών, δεδομένου πως στις γεωγραφικές περιοχές που αφορούν συνήθως συμπεριλαμβάνεται ποικιλία τουριστικών πόρων (αξιοθεάτων - θελγήτρων κλπ.). Η ποικιλία τουριστικών πόρων ως αντικείμενο των περιφερειακών σχεδίων marketing συνδέεται άρρηκτα με έναν από τους συνήθεις στόχους, αυτόν της μείωσης της εποχικότητας κι είναι και ο λόγος που συνήθως αυτά εμφανίζουν αυξημένες πιθανότητες επιτυχίας. Τα περιφερειακά σχέδια marketing αναπτύσσονται για λογαριασμό φορέων της αυτοδιοίκησης με τη συμπαράσταση του δημοσίου  και τη συνεργασία του ιδιωτικού τομέα. Σημαντικές παράμετροι που είναι ζητούμενο να λαμβάνονται υπόψη στα σχέδια αυτού του βαθμού είναι α) η ευαισθησία όσον αφορά τυχόν τοπικές κοινωνικοοικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις αλλά και β) ο αισθητικός συνδυασμός και η ορθολογική ολοκλήρωση των διαφορετικών θελγήτρων μιας περιφέρειας.

Τα εθνικά σχέδια marketing είναι προφανώς πολύ πιο περιεκτικά από τα παραπάνω καθώς εμπεριέχουν ένα μεγάλο αριθμό διαφορετικών τουριστικών προορισμών και προϊόντων καθώς και χώρων διοικητικών αρμοδιοτήτων ενώ συνήθως έχουν μεγάλο χρονικό ορίζοντα (5ετίας). Εκπονούνται ή εκτελούνται για λογαριασμό αρμοδίων κρατικών φορέων πχ. ΕΟΤ και συνεπικουρούνται οικονομικά και σε ζητήματα τεχνογνωσίας από διακρατικούς φορείς. Απαραίτητες παράμετροι που είναι ζητούμενες σε αυτά τα σχέδια marketing είναι α) το να συνθέτουν με συμπληρωματικό τρόπο όσο αυτό είναι δυνατό τα εκάστοτε διαφορετικά τουριστικά “προϊόντα” μιας χώρας και β) να υπάρχει συμβατότητα αυτών με την εθνική αναπτυξιακή πολιτική σε θέματα τουρισμού.

Τα εθνικά σχέδια marketing συχνά εμπεριέχουν περιφερειακά σχέδια marketing ή δίνουν κατευθύνσεις σε τοπικά σχέδια marketing.

Ιδιαιτερότητες του τουρισμού στο marketing

Ο όρος τουριστικό «προϊόν» αποτελεί έννοια αναφοράς όσων ασχολούνται με προσπάθειες τουριστικού σχεδιασμού, σε ερευνητικό επίπεδο αλλά και φορείς της αγοράς τουρισμού. Ο όρος προϊόν χρησιμοποιείται στον τουρισμό εντός εισαγωγικών καθώς δεν αφορά ένα προϊόν που κατά την κλασσική έννοια πωλείται στο ράφι ενός καταστήματος, αλλά μια σύνθετη δέσμη αγαθών, υπηρεσιών και αρκετών άϋλων συστατικών που συνθέτουν την τουριστική εμπειρία. Η εμπειρία αυτή συμπεριλαμβάνει τη μετακίνηση προς τον εκάστοτε προορισμό, δηλαδή το ταξίδι, τη διαμονή, τη διατροφή, τις ενδομετακινήσεις στον προορισμό, τις αγορές, τις δραστηριότητες, την επαφή με το φυσικό περιβάλλον, το τοπίο, τον τοπικό πληθυσμό, τις υποδομές, την κουλτούρα, τον πολιτισμό. Η τουριστική εμπειρία διαμορφώνεται από την αντίστοιχη πληθώρα εντυπώσεων που η επαφή του επισκέπτη γεννά με καθένα από τα παραπάνω στοιχεία. Για τους λόγους ακριβώς αυτούς όλα τα εγχειρίδια marketing για τον τουρισμό επισημαίνουν ως βασικά τα παρακάτω χαρακτηριστικά του τουριστικού «προϊόντος» :

·       την άϋλη φύση του (intangibility) – δεν μπορεί όπως τα απτά αγαθά να ιδωθεί και να ελεγχθεί από τον καταναλωτή τη στιγμή που καταβάλει το αντίτιμο τους, γεγονός που γεννά αβεβαιότητα (δυσκολία που πρέπει να ξεπεραστεί από το marketing)

·       τη φθαρτότητα του και αδυναμία αποθεματοποίησης (perishability)

·       την αλληλεξάρτηση- συμπληρωματική του φύση (interdependence)

·       την εποχικότητα (seasonality)

·       τα υψηλά σταθερά του κόστη (high fixed costs)

·       την καθορισμένη προσφορά ως προς το χρόνο και χώρο (fixed in time and place)

Είναι διάχυτη η εντύπωση ότι το τουριστικό marketing πως περιλαμβάνει μόνο την προώθηση κι όχι τη συγκρότηση του τουριστικού «προϊόντος». Όμως όποιος το έχει διδαχθεί γνωρίζει πως η βασική του αφετηρία είναι ακριβώς η συγκρότηση, η δημιουργία «προϊόντος», ενώ η προώθηση του αποτελεί μόλις ένα στάδιο στην όλη και διαρκή διαδικασία. Αν στη περίπτωση των «κλασσικών» προϊόντων, το προϊόν είναι γνωστό πριν ξεκινήσει η επεξεργασία του σχεδίου προώθησης, στον τουρισμό υπάρχουν δύο ιδιαιτερότητες: ο προορισμός δεν είναι το προϊόν, αλλά το «εργοστάσιο» που παράγει το προϊόν και ότι το προϊόν μπορεί να ανασυντίθεται διαρκώς, ενώ μπορούμε να παράγουμε πολλά προϊόντα στο ίδιο «εργοστάσιο»-προορισμό. Επομένως μόνο η προβολή του προορισμού είναι ελλιπής κίνηση ή και λανθασμένη.

Στην επόμενη υποενότητα παρουσιάζεται η διαδικασία σχεδιασμού τουριστικού marketing και τα επί μέρους της στάδια.

Η διαδικασία σχεδιασμού marketing : λήψη αποφάσεων σε στάδια

Η διαδικασία σχεδιασμού marketing περιλαμβάνει 3 διακριτά στάδια που στη συνέχεια εξειδικεύονται σε περαιτέρω. Πιο συγκεκριμένα  :

Α. Τη διαδικασία της στρατηγικής ανάλυσης η οποία στοχεύει στην κατανόηση της θέσης της εκάστοτε επιχείρησης ή φορέα σε σχέση με το εξωτερικό του περιβάλλον. Αναλυτικότερα περιλαμβάνει :

·       ανασκόπηση της αποτελεσματικότητας marketing (marketing effectiveness) κι αφορά το βαθμό προσαρμογής του φορέα στις αρχές και τη φιλοσοφία του marketing ελέγχοντας τις παρακάτω παραμέτρους :

·       την προσαρμογή των λειτουργιών της επιχείρησης στις ανάγκες των καναλωτών

·       την ολοκλήρωση της φιλοσοφίας του marketing στις δραστηριότητες του φορέα/οργανισμού

·       την ύπαρξη ικανής ποσότητας πληροφορίας για το marketing

·       την εν γένει υιοθέτηση στρατηγικής αντίληψης

·       την επιχειρησιακή/λειτουργική αποδοτικότητα

·       εσωτερική ανάλυση του φορέα

·       ανάλυση του εξωτερικού περιβάλλοντος του φορέα

·       ανάλυση της τουριστικής αγοράς δηλαδή του ανταγωνισμού και των καταναλωτών

Β. Τη διαδικασία της στρατηγικής επιλογής η οποία στοχεύει στην ανάπτυξη εναλλακτικών επιλογών μέσω της αξιοποίησης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και του ξεπεράσματος των αδυναμιών της εκάστοτε επιχείρησης ή φορέα καθώς και στην αξιολόγηση των εναλλακτικών αυτών και την επιλογή της βέλτιστης

Γ. Τη διαδικασία της στρατηγικής υλοποίησης η οποία περιλαμβάνει την εφαρμογή στην πράξη αυτών που έχουν αποφασιστεί και συγκεκριμένα των σχεδίων δράσης αλλά και τυχών προσαρμογών των οργανωτικών δομών του εκάστοτε φορέα:

·       τη δήλωση αποστολής ή διατύπωση των στόχων του φορέα marketing (mission statement)

·       την ανάλυση SWOT σε ότι αφορά τον ανταγωνισμό που αντιμετωπίζει ο φορέας και των καναλωτών του “προϊόντος” του

·       τον προσδιορισμό στόχων και την ανάπτυξη εναλλακτικών στρατηγικών marketing

·       την αξιολόγηση και επιλογή της βέλτιστης στρατηγικής

·       τη δημιουργία τακτικού μίγματος και την υλοποίηση στρατηγικής

Επί του πρακτέου: αποφάσεις για το μίγμα marketing τουριστικών «προϊόντων»

Πρόκειται για τις βασικές παραμέτρους επί των οποίων καλούνται διαρκώς οι  σχεδιαστές τουριστικών «προϊόντων» να λαμβάνουν αποφάσεις. Είναι αποφάσεις πρακτικού χαρακτήρα που καθορίζουν την παραγωγή, συγκρότηση και λειτουργία του κάθε προϊόντος, τα αγαθά και υπηρεσίες που εμπεριέχει, πάντα εντός του ευρύτερου επιχειρηματικού περιβάλλοντος και σε συνάρτηση με τους σκοπούς που τίθενται. Αναλυτικότερα περιλαμβάνουν :

·       το «προϊόν» (product) με την έννοια των ωφελειών που δημιουργεί στον καταναλωτή την εντύπωση ότι θα απολαύσει και των αναγκών που θα του ικανοποιήσει βάσει συγκεκριμένης σχέσης κόστους-οφέλους. Περιλαμβάνει τη μορφή του και το πώς αυτό γίνεται αντιληπτό από τους καταναλωτές (πχ. στη δική μας περίπτωση το «προϊόν» πεζοπορικού τουρισμού σε ένα νησί των Κυκλάδων), το ύφος και την εικόνα του, τις υπηρεσίες και τα αγαθά που εμπεριέχει, το εμπορικό σήμα που φέρει, κα.

·       την τιμή του (Price), δηλαδή το κόστος του για τον καταναλωτή

·       την προβολή-προώθηση του (Promotion), δηλαδή  τις δράσεις που αφορούν την επικοινωνία όλων των παραπάνω στοιχείων του προϊόντος (πχ. διαφημίσεις και κάθε λογής προωθητικές δράσεις πώλησης

·       τα σημεία και κανάλια πώλησης (place, distribution, access) (πχ. πωλητές του προϊόντος όπως tour operators, τουριστικά γραφεία, ιστοσελίδες

·       τον ανθρώπινο παράγοντα (People), μια κρίσιμη παράμετρο στον τουρισμό καθώς περιλαμβάνει τόσο την αλληλεπίδραση των τουριστών μεταξύ τους όσο και με τους επαγγελματίες του τουρισμού και τους κατοίκους μιας περιοχής

·       τη διαδικασία (Process), που αφορά την εσωτερική λειτουργία της επιχείρησης ή του φορέα που χειρίζεται το εκάστοτε «προϊόν», το πώς παρέχει βήμα-βήμα αυτό στους πελάτες της

·       τα μέσα απτής απόδειξης (Physical Evidence), αποφάσεις που σχετίζονται με την ανάγκη να καταστεί το προσφερόμενο «προϊόν» πιο χειροπιαστό για τους καταναλωτές, κάτι που μπορεί να συντελεστεί με ποικίλους και ευφάνταστους τρόπους.

Η χάραξη στρατηγικής προώθησης προϊόντος ειδικά στον τομέα του τουρισμού απαιτεί την προσεκτική, ουσιαστική και ενδελεχή ανάλυση, αφενός των πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και τεχνολογικών παραγόντων τόσο της χώρας και των περιοχών προορισμού, όσο και των χωρών προέλευσης των τουριστών και αφετέρου του ίδιου του προϊόντος και την τοποθέτησή του στην ανταγωνιστική αγορά με πειστικό τρόπο και επιχειρήματα που θα απευθύνονται τόσο στο γενικό κοινό και ειδικότερα στις ομάδες στόχου όσο και στους ειδικούς, τους επαγγελματίες και τους διαμορφωτές γνώμης.

Προκειμένου να είναι επιτυχής, η στρατηγική προβολής και προώθησης του τουριστικού προϊόντος θα πρέπει:

·       Να είναι σαφής, αξιόπιστη και ελκυστική η περιγραφή του προτεινόμενου τουριστικού προϊόντος.

·       Να είναι πρωτότυπη και να ξεχωρίζει από άλλα παρεμφερή τουριστικά προϊόντα που αναπτύσσονται σε ανταγωνιστικές περιοχές

·       Να έχει διαμορφωθεί με βάση τις αγορές στις οποίες απευθύνεται.

·       Να βασίζεται στην ανάδειξη των φυσικών και πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων σε συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής, τα οποία την καθιστούν έναν ελκυστικό τουριστικό προορισμό, ο οποίος μπορεί να καλύψει ένα πλήθος ενδιαφερόντων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

·       Να αξιολογείται συχνά ως προς της αποτελεσματικότητά της και να αναπροσαρμόζεται όταν αυτό θεωρείται αναγκαίο για την επίτευξη των στόχων.

·       Απαιτείται λοιπόν:

·       να γίνει γνωστή η περιοχή στις δυνητικές «πελατείες»,

·       να δημιουργηθεί μια έντονη τουριστική ταυτότητα ώστε να την θυμόνται οι ενδιαφερόμενοι,

·       η προβολή της περιοχής με διάφορα μέσα επικοινωνίας,

·       η κάλυψη των προσδοκιών των επισκεπτών ώστε να γίνουν οι ζωντανοί διαφημιστές του προορισμού.

Κρίνεται σκόπιμη η παράθεση βασικών δεδομένων και η περιγραφή, ενδεικτικά, μιας τυπολογίας συνδυασμού τουριστικού management (διαχείριση προορισμού) και marketing σε μια περιοχή, προκειμένου να καταδειχθεί ότι η όποια επικοινωνιακή προσπάθεια, πρέπει να στηρίζεται σε υπάρχοντα προϊόντα και υπηρεσίες που έχουν σχεδιασθεί με βάση τα πλεονεκτήματα του κάθε τουριστικού προορισμού, τις ανάγκες της αγοράς, την παρακολούθηση των τάσεων και της συγκυρίας, και την ανταγωνιστική τοποθέτησή τους στην παγκόσμια τουριστική αγορά. Κατά συνέπεια σημαντικό ρόλο στο σχεδιασμό της προβολής έχει η οριστικοποίηση κρίσιμων αποφάσεων σε ότι αφορά στη τουριστική διακυβέρνηση σε ότι αφορά το ρόλο της ΠΝΑ και των επιμέρους προορισμών, αλλά και του είδους των προϊόντων.

Για παράδειγμα ένα πολιτιστικό προϊόν που σχεδιάζεται οριζόντια δικτυώνοντας διάφορα νησιά εντός αλλά και πιθανά εκτός περιφέρειας: πχ η θεματική «ναυτικά νησιά» που έχει ως στόχο την «αξιοποίηση» της ναυτικής παράδοσης των νησιών σε συνδυασμό με τις δυνατότητες που δίνει ο ναυταθλητικός και ο θαλάσσιος τουρισμός εκτός απ’ ότι συνδέει τουλάχιστον δύο θεματικές ειδικού τουρισμού (θαλάσσιο και πολιτιστικό, αλλά θα μπορούσε να συνδέσει και τον συνεδριακό) για να μεγιστοποιήσει τα αποτελέσματα του θα πρέπει να συνδεθεί με νησιά όλου του Αιγαίου από το Καστελόριζο και τη Κάσο, την Υδρα και τις Σπέτσες, τα Ψαρά και τις Οινούσες. Για το λόγο αυτό και οι προτάσεις δεν μπορεί παρά να είναι ενδεικτικές αφού δεν έχουν ληφθεί σημαντικές αποφάσεις που καθορίζουν τα προϊόντα και κατ’ επέκταση τη στρατηγική προβολής τους.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται ενδεικτικά η στρατηγική και τα εργαλεία επικοινωνίας.

 

Στρατηγική επικοινωνίας

Ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο αποτελεί η διαφοροποίηση της πολιτικής προώθησης –επικοινωνίας μεταξύ της εσωτερικής και της εξωτερικής αγοράς, καθώς οι αγορές έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ακόμη και η διαφοροποίηση μεταξύ των διαφόρων εξωτερικών αγορών είναι αναγκαία. Η συνήθης πρακτική που επικρατεί όπου δημιουργείται το υλικό προβολής στα ελληνικά και μετά μεταφράζεται σε όποιες γλώσσες είναι πέρα για πέρα λανθασμένη. Επομένως θα ήταν σωστότερο να μην μιλάμε για ένα αλλά για περισσότερα slogan, υλικά και καμπάνιες προώθησης.

Η ανωτέρω δραστηριότητα αφορά στην τεκμηριωμένη χάραξη της βέλτιστης στρατηγικής επικοινωνίας για την ανάπτυξη του τουρισμού και ενδεικτικά περιλαμβάνει:

Συνοπτικό σχήμα συνολικής καμπάνιας

Με δεδομένο ότι τα νησιά Κυκλάδων και της ΠΝΑ γενικότερα δεν αποτελούν έναν προορισμό αλλά πολλούς με διακριτά χαρακτηριστικά, κρίνεται σκόπιμο όπως η επικοινωνιακή πολιτική σε επίπεδο Περιφέρειας να περιοριστεί στις δράσεις εκείνες που δεν αναιρούν αυτή την διαφοροποίηση, ενώ παράλληλα μεγιστοποιούν την αποτελεσματικότητα των δράσεων και την συνέργεια τους με τις δράσεις των Δήμων

Ειδικότερα:

·       Η δημιουργία και η προώθηση της εικόνας των νησιών μέσα από άμεση προβολή από τα ΜΜΕ, την έκδοση μικρών φυλλαδίων προώθησης της εικόνας και τη συμμετοχή σε εκθέσεις (γενικές και ειδικές) με στόχο την επαφή με επαγγελματίες του τουρισμού και λιγότερο το ευρύ κοινό, αποτελεί βασική ενότητα δράσεων της Περιφέρειας. Στο επίπεδο αυτό ο ρόλος των Δήμων θα πρέπει να είναι επικουρικός.

·       Ο εμπλουτισμός και η εξειδίκευση του διαθέσιμου προωθητικού υλικού και η διατύπωση ελκυστικού σλόγκαν και λογοτύπου αποτελούν εξαιρετικά σημαντικά στοιχεία της καμπάνιας καθώς το επίπεδο και η ποιότητά τους χαρακτηρίζουν την όλη προσπάθεια και δημιουργούν προϋποθέσεις επιτυχούς επικοινωνιακής πολιτικής. Το υλικό αυτό πρέπει να είναι ευέλικτο (πχ. με τη μορφή folder και ανεξάρτητων ειδικευμένων φυλλαδίων).

·       Η παροχή πληροφοριών και η υποστήριξη συστημάτων κρατήσεων μέσα από το internet αποτελεί έναν πρόσθετο στόχο. Εδώ ο ρόλος των αυτοδιοικήσεων (νομαρχιακής και τοπικής) με τη λειτουργία γραφείων πληροφοριών αλλά και των επαγγελματιών του τουρισμού (τουριστικών πρακτόρων) είναι σημαντικότερος με την παροχή γενικών πληροφοριών, αλλά και πληροφοριών - κρατήσεων για ειδικά προϊόντα.

·       Η δημιουργία υπηρεσιών Διαχείρισης Προορισμών με στόχο την υποστήριξη και τον συντονισμό των τοπικών φορέων και των επιχειρήσεων σε επίπεδο νησιού στη παραγωγή τουριστικών προϊόντων και την οργάνωση της έρευνας και τεκμηρίωσης με στόχο την καταγραφή της προσφοράς και της ζήτησης (φυσικές και οικονομικές ροές) και των χαρακτηριστικών τους, αλλά και τη καταγραφή του βαθμού ικανοποίησης των τουριστών.

Τμήματα αγοράς  – Στόχοι

Σε ότι αφορά στα ειδικά προϊόντα, υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης μέσα από εντοπισμό των κατάλληλων αγορών:

-       ο τουρισμός μικρών και μεσαίων συνεδρίων με έντονο «τοπικό» χαρακτήρα, διαφοροποιεί το προϊόν από τα συνέδρια «απρόσωπους» συνεδριακούς χώρους των ξενοδοχείων υψηλών κατηγοριών. Στα σχετικά μεγάλα συνέδρια μπορούν να ελπίζουν Ρόδος και Κως που έχουν πέρα από μεγάλες μονάδες και καλή αεροπορική σύνδεση

-       ο φυσιολατρικός τουρισμός με τις διάφορες εκδοχές του (bird-watching, περιπατητικός, χλωρίδας -άγρια φύση, γεωλογικοί σχηματισμοί, ιαματικά) / The natural choice – Η φυσική επιλογή.

-       ο πολιτιστικός τουρισμός με την ανάδειξη-προώθηση επιμέρους υφιστάμενων «μικρών» ολοκληρωμένων προϊόντων όπου ο τουρίστας δεν είναι παθητικός δέκτης, αλλά ενεργός συμμετέχων. Η ύπαρξη των προϊόντων αυτών είναι γνωστή τοπικά, αλλά χρειάζεται η καλύτερη οργάνωση τους. Εδώ μπορεί να προστεθεί και ο εκπαιδευτικός τουρισμός, αξιοποιώντας δραστηριότητες αλλά και δυνατότητες του Πανεπιστημίου Αιγαίου σε ειδικούς τομείς όπως το Περιβάλλον, οι Νέες Τεχνολογίες, ο Πολιτισμός για προσέλκυση «σπουδαστών» από τη Β.Ευρώπη τη Μεσόγειο και την υπόλοιπη Ελλάδα

-       ο θαλάσσιος τουρισμός που παράλληλα με τον τουρισμό κρουαζίερας και yatching θα πρέπει να προωθήσει υποβρύχιες δραστηριότητες, αλλά και θαλάσσια αθλήματα από το επίπεδο των δραστηριοτήτων σε εκείνο των προϊόντων.

Άξονες

Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν τα επικοινωνιακά μέσα που έχουμε στη διάθεση μας τα οποία πρέπει να χρησιμοποιηθούν με τρόπο που να λαμβάνουν υπόψη τα όσα παρουσιάστηκαν στις προηγούμενες ενότητες.

Επικοινωνιακά μέσα

 

ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΡΟΒΟΛΗΣ
ΜΕΣΑ ΠΡΟΒΟΛΗΣ	ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ - ΠΡΟΒΟΛΗΣ
Διαφημιστικά Μέσα	Έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος, διαφημιστικοί πίνακες, διαδίκτυο, τουριστικοί οδηγοί, βιβλία, μπροσούρες
Δημόσιες σχέσεις	Κάθε είδους προβολή που εμφανίζεται ως μη πληρωμένη καταχώρηση
Προσωπικές Πωλήσεις	Επαγγελματικές συναντήσεις, τουριστικά εργαστήρια, τηλεφωνικές επαφές με τουριστικούς πράκτορες, τουριστικούς παράγοντες κ.ο.κ.
Προώθηση Πωλήσεων	Βραχυπρόθεσμα κίνητρα αύξησης των πωλήσεων π.χ. δωρεάν προσφορές καταλυμάτων
Εκτυπώσεις τιμολογίων	Προσφορές μειωμένων τιμών
Κανάλια Διανομής	Χρησιμοποίηση κάθε καναλιού διανομής, ακόμα και μέσω διαδικτύου
Ταξίδια Γνωριμίας	Προσφορά ταξιδιών γνωριμίας σε τουριστικούς πράκτορες, δημοσιογράφους, κ.α.
Εκθέσεις	Συμμετοχή σε τουριστικά shows
Εκδόσεις Διαφημιστικών εντύπων και ηλεκτρονικού υλικού	Έκδοση ενημερωτικών εντύπων και βιβλίων, cd-roms, video, DVD, κ.ά.
Διαφημιστικές Επιδείξεις στα Σημεία Πωλήσεων	Έκθεση κάθε μέσου φωτογραφίας που δημιουργεί εικόνα του τουριστικού προϊόντος
Ταχυδρόμηση Ενημερωτικών Δελτίων	Ταχυδρομική Επικοινωνία (Direct Mail)
Οργάνωση και Επιχορήγηση Εκδηλώσεων	Οργάνωση και επιχορήγηση κοινωνικών, αθλητικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων

Άξονας Α – Δημιουργία τουριστικής ταυτότητας. Ταυτότητα: Σήμα – Λογότυπο

Η εικόνα των τουριστικών θέλγητρων των νησιών του Ν.Αιγαίου δημιουργείται είτε χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα σλόγκαν είτε επαναλαμβάνοντας ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σε διάφορες μορφές τους, ώστε να μπορεί εύκολα ο τουρίστας να ταυτίσει κάποια θέλγητρα ή κάποιες δραστηριότητες με την περιοχή προορισμού συνολικά αλλά κυρίως τους επιμέρους αυτόνομους νησιωτικούς προορισμούς. Η επεξεργασία όμως της εικόνας και των σλόγκαν δεν μπορεί να παραχθεί ερήμην των άμεσα ενδιαφερόμενων γιατί θα πρέπει να αντανακλά το προϊόν που παράγουν.

Άξονας Β – Αμεση διαφήμιση μέσω ηλεκτρονικών και έντυπων ΜΜΕ

Στον τουριστικό τομέα πρέπει να χρησιμοποιούνται όλα τα μέσα προβολής και διαφήμισης με στόχο την ενίσχυση της εικόνας της μοναδικότητας και των χαρακτηριστικών του διαφημιζόμενου τουριστικού προϊόντος. Η προβολή θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε να τονίζει προορισμούς και τουριστικές ευκαιρίες που οι επισκέπτες δεν έχουν στο παρελθόν αντιληφθεί, αλλά και να συνεχίζει να προκαλεί ευνοϊκή διάθεση απέναντι στο τουριστικό προϊόν για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η διαφήμιση θεωρείται το ιδανικό εργαλείο προβολής γιατί διαθέτει αμεσότητα και επικεντρώνεται απόλυτα στον στόχο. Κυρίως απευθύνεται στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο, τον περιοδικό & ημερήσιο τύπο, κ.α. και συνήθως έχει ακριβό κόστος παραγωγής, αλλά παράλληλα και μεγάλη αποτελεσματικότητα.

Η διαφημιστική εκστρατεία μέσω των κυριότερων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης αποτελεί βασικό επικοινωνιακό εργαλείο μέσω του οποίου αναμένεται η διάδοση της  τουριστικής προβολής της Περιφέρειας. Στόχοι οι οποίοι θα επιτευχθούν είναι η διάδοση του τουριστικού προφίλ της Περιφέρειας, η αναγνωρισιμότητα του, η διάδοση του από στόμα σε στόμα, η υπενθύμιση του αλλά και η σύνδεση των νησιών της Περιφέρειας με μεμονωμένα στοιχεία όπως για παράδειγμα η εξαιρετική και μοναδική γαστρονομία των νησιών.

Αν αυτό το μέσον των ΜΜΕ είναι αποτελεσματικό σε επίπεδο εθνικής τουριστικής προβολής, θεωρείται ιδιαίτερα δαπανηρό για χρήση σε επίπεδο περιφέρειας και πρακτικά αδύνατο σε επίπεδο τοπικού προορισμού, τουλάχιστον για το εξωτερικό.

Άξονας Γ – Προτάσεις προωθητικών ενεργειών

Ηλεκτρονικά μέσα

Η ηλεκτρονική προβολή της Περιφέρειας θα ενισχύσει ιδιαίτερα την εικόνα της Περιφέρειας προς την κοινή γνώμη αλλά και την Ομάδα στόχου. Θα παρουσιάσει με λεπτομέρεια και άριστη αισθητική τα νησιά, όπως και τις ανέσεις που προσφέρονται σε αυτά μέσω της ηλεκτρονικής μορφής που έχει πρόσβαση από όλα τα σημεία της γης, θα διαφημίσει έμμεσα όλα τα προϊόντα της Περιφέρειας αλλά και τις πρωτοβουλίες που θα αναλαμβάνονται κατά περιόδους, και θα αναβαθμίσει τις υπηρεσίες (για παράδειγμα e-booking) που προσφέρονται.

Προβολή μέσω διαδικτύου

Η είσοδος  του Internet στο κόσμο της πληροφορικής δημιούργησε καλύτερη και αμεσότερη επικοινωνία, καθώς και αρτιότερη και πιο έγκαιρη και δυναμική μεταφορά πληροφοριών, με δεδομένη την ευελιξία του μέσου και την δυνατότητα για άμεση αλλαγή όταν χρειάζεται. Πλέον ο χώρος του διαδικτύου αποτελεί χώρο διαφήμισης, προβολής και πρόσβασης σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ανάπτυξη του διαδικτύου θεωρείται πλέον καθοριστικής σημασίας και για την τουριστική προβολή μιας χώρας και μιας περιοχής.

Το INTERNET αποτελεί σήμερα το πιο μοντέρνο δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ ιδιωτών, επιχειρήσεων και υπόλοιπων φορέων. Υπολογίζεται ότι σήμερα το INTERNET διαθέτει εκατομμύρια χρήστες εκ των οποίων το μεγαλύτερο μέρος είναι ομάδες υψηλού εισοδήματος. Ένα από τα πλεονεκτήματα του INTERNET είναι ότι μπορεί να μεταδώσει ¨αυθεντικά¨ μέσω αντίστοιχης εικόνας όπου θα παρουσιάζεται επιλεγμένα το τουριστικό προϊόν της Περιφέρειας. Τη μέθοδο δημοσιοποίησης του τουριστικού τους προϊόντος μέσω διαδικτύου χρησιμοποιούν σήμερα με επιτυχία διάφορες περιοχές.

Για να είναι αποτελεσματική η χρήση του στη περίπτωση μας, θα πρέπει αυτός που αναζητά πληροφορίες για τις διακοπές του να φτάνει εύκολα στο συγκεκριμένο portal μέσα από τις γνωστές μηχανές αναζήτησης ακόμη και αν δεν γνωρίζει υποχρεωτικά τα ονόματα των νησιών εκτός ελαχίστων, αλλά με τη χρήση λέξεων όπως Aegean, islands, greek islands.

Αναβάθμιση και συντήρηση του τουριστικού portal

Η ύπαρξη ιστοσελίδας, ιδιαίτερα στον τουριστικό τομέα, θεωρείται απαραίτητο στοιχείο στην σημερινή εποχή της κοινωνίας της πληροφορίας. Ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός ατόμων καταφεύγει στο διαδίκτυο προκειμένου να συγκεντρώσει πληροφορίες για θέματα που αφορούν τουριστικούς προορισμούς. Ένα τουριστικό portal που έχει ως βασικό στόχο την προώθηση ενός προορισμού πρέπει να εστιάζεται στην κάλυψη των στόχων που αναφέρθηκαν προηγούμενα: να προωθεί την εικόνα του προορισμού, να παρέχει πληροφορίες για το προϊόν / τα προϊόντα που διαθέτει ο προορισμός και να διευκολύνει την αγορά τους. Ταυτόχρονα θα πρέπει να παρέχει πληροφορίες για την οργάνωση των διακοπών παρέχοντας πληροφορίες για τον προορισμό. Το portal επίσης να χρησιμοποιηθεί και για την καταγραφή του βαθμού ικανοποίησης των τουριστών, των σημαντικότερων θετικών και των αρνητικών σημείων με στόχο διορθωτικές παρεμβάσεις, συμπληρωματικά με τις έρευνες που πρέπει να γίνονται στον προορισμό, αλλά και ως βάση αναφοράς για την προβολή μέσα από τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης των οποίων η χρήση αυξάνεται ραγδαία. Τέλος δεν θα πρέπει το portal να είναι «βαρύ» και αργό με αποτέλεσμα να αποθαρρύνει όσους δεν έχουν γρήγορη σύνθεση.

Η μη επικαιροποίηση του portal που αποτελεί συνήθη πρακτική είναι ιδιαίτερα προβληματική αφού απαξιώνει το εργαλείο που είναι συνυφασμένο με την “on-line” ενημέρωση.

Έντυπα μέσα

Άλλο ένα διαδεδομένο μέσο προβολής αποτελεί η παραγωγή εντύπων η οποία περιλαμβάνει τον σχεδιασμό, την μελέτη, την συγγραφή και παραγωγή διαφημιστικών που θα απευθύνεται σε επιλεγμένα κοινά, με στόχο τη δημιουργία ισχυρής εικόνας και φήμης. Η χρήση έντυπου υλικού θεωρείται ακόμη απαραίτητη σε πολλές επικοινωνιακές δραστηριότητες επειδή παρουσιάζει τη φιλοσοφία, τα προϊόντα, τις υπηρεσίες, το οργανόγραμμα, το πελατολόγιο, την υποδομή, τα οικονομικά στοιχεία και τους στόχους μιας επιχείρησης και όχι μόνο.

Τα τρίπτυχα αποτελούν εκδόσεις εντύπων με ιδιαίτερη δυσκολία καθώς ο δημιουργός θα πρέπει να συνδυάσει σε μικρό σχετικά τυπογραφικό χώρο να παρουσιάσει μια εικόνα για την Περιφέρεια αλλά και όλες τις απαραίτητες πληροφορίες. Η ποιότητα της παραγωγής θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα υψηλή καθώς το έντυπο θα αποτελέσει αντικείμενο σχολιασμού σε πολλούς σχετικούς χώρους όπως εκθέσεις, συνεδριάσεις κ.ο.κ. Όμως η έντυπη προβολή, που χάνει διαρκώς τη βαρύτητα της υπερ της ηλεκτρονικής που μπορεί να διαχυθεί μέχρι τον τελευταίο καταναλωτή και να επικαιροποιηθεί άμεσα, πρέπει να έχει συγκεκριμένη στοχοθεσία που είναι η διαφήμιση και όχι η ενημέρωση. Με αυτόν τον τρόπο μειώνεται το κόσοτς παραγωγής και δεν παρουσιάζονται προβλήματα επικαιροποίησης της πληροφορίας.

Δημιουργία θεματικών εντύπων (τρίπτυχα)

Τα έντυπα περιλαμβάνουν πληροφοριακό και φωτογραφικό υλικό για την προβολή της Περιφέρειας και διανέμονται σε εκθέσεις και ημερίδες, σε τουριστικούς πράκτορες, σε διαμορφωτές γνώμης καθώς και στο ευρύ κοινό.

Παραγωγή φακέλου (folder)

Παραγωγή φακέλου με ενημερωτικό περιεχόμενο για την τουριστική προσφορά και επαγγελματικές πληροφορίες για τις υποδομές, τις εξυπηρετήσεις, πολιτιστικά γεγονότα κ.λ.π. με ξεχωριστή παρουσίαση για κάθε νησί. Αποτελεί έναν ευέλικτο τρόπο προβολής πολλαπλών και σύνθετων προορισμών όπως το Ν.Αιγαίο, με τους πολλούς κύριους προορισμούς και δευτερεύοντες προορισμούς και την δυνατότητα πολλών προϊόντων.

---

[1] Αν και η συμβατική υποχρέωση της ομάδας αφορά τις Κυκλάδες, όμως ο τρόπος προσέγγισης είναι εφαρμόσιμος και στα Δωδεκάνησα, ενώ σε πολλές περιπτώσεις γίνεται αναφορά στην ΠΝΑ αφού ο τουριστικός σχεδιασμός γίνεται ή τουλάχιστον σε ορισμένους τομείς οφείλει να γίνεται για λόγους αποτελεσματικότητας και οικονομιών κλίμακας σε αυτό το επίπεδο.

[2] Όταν θέλει να διαβάσει ένα βιβλίο ή να δει ένα θέαμα ή να αγοράσει ένα ένδυμα επιλέγει μεταξύ πολλών εναλλακτικών προτάσεων το προϊόν ή την υπηρεσία που νομίζει ότι θα του καλύψει καλύτερα την ανάγκη του (κίνητρο) για επιμόρφωση, για ψυχαγωγία, για ένδυση κλπ με βάση τα χρήματα που θέλει ή μπορεί να διαθέσει.

[3] Προφανώς ο κατάλογος των μορφών τουρισμού δεν είναι παρά ενδεικτικός, όπως και η περιγραφή τους για να κατανοήσει ο αναγνώστης, αφού τα κίνητρα μπορεί να είναι τόσο ποικίλα όσο και οι άνθρωποι.

[4] Η προσέγγιση της έκθεσης είναι από την πλευρά του προορισμού αφού κύριος στόχος μας είναι να βοηθηθούν οι άνθρωποι που σχεδιάζουν τον τουρισμό να κατανοήσουν τον τρόπο που σκέπτεται ο τουρίστας ώστε να προχωρήσουν στις κατάλληλες ενέργειες ανάδειξης των πόρων που διαθέτουν

[5] Εξ ου και η σημασία του μηχανισμού πληροφόρησης του τουρίστα όταν βρίσκεται στον προορισμό στον οποίο θα αναφερθούμε στην ανάπτυξη της πολιτικής προώθησης

[6] Στη πλειοψηφία των περιπτώσεων, ακόμη και στη περίπτωση πακέτου Αll Inclusive, ο τουρίστας έρχεται (ή μπορεί να έρθει) σε επαφή με το σύνολο του προορισμού και των υπηρεσιών που προσφέρει. Κατά συνέπεια στοιχεία όπως η «αισθητική» του χώρου και η «ποιότητα» των λειτουργιών του επηρεάζουν το συνολικό αποτέλεσμα.

[7] Από έρευνες που έχουν γίνει στην Ελλάδα και σε ανταγωνιστικούς προορισμούς, οι τουρίστες αυτοί  πληρώνουν υψηλότερα ποσά για να ικανοποιήσουν τις ειδικές ανάγκες τους. Αυτό καταγράφεται ξεκάθαρα στη διαφορά τιμής μεταξύ των πακέτων ειδικού τουρισμού και πακέτων τουρισμού απόλαυσης στους ίδιους προορισμούς.

[8] Οι τουρίστες αναψυχής-απόλαυσης κατατάσσεται στην κατηγορία του παθητικού τουρίστα όπου η διάθεση για απόκτηση εμπειριών είναι μικρότερη ή ανύπαρκτη

[9] Ο «προορισμός» αναφέρεται αόριστα αλλά παραπέμπει στον τρόπο τουριστικής διακυβέρνησης με τον οποίο οργανώνεται η προσφορά. Στη περίπτωση των Κυκλάδων και γενικότερα των νησιών, κάθε νησί είναι ένας προορισμός, όπως προορισμός μπορεί να θεωρηθούν όλες οι Κυκλάδες ή ακόμη και ολόκληρη η ΠΝΑ.

[10] Η ύπαρξη ειδικών πόρων μπορεί να οδηγήσει και στην ανάπτυξη εκπαιδευτικού και/ή ερευνητικού τουρισμού

[11] Ο ρόλος των ΜΚΟ στην ανάδειξη των πόρων (πολιτιστικών, φυσικών) είναι ιδιαίτερα σημαντικός, χωρίς να συνδέεται τις περισσότερες φορές με τη τουριστική δραστηριότητα (δηλαδή την δραστηριότητα για τη δημιουργία κερδών και απασχόλησης) έστω και αν η ύπαρξη εσόδων συχνά αποτελεί έναν τρόπο για τη συνέχιση τα δραστηριότητας και της κάλυψης λειτουργικών δαπανών. Εναλλακτικά υπάρχει δυνατότητα λειτουργίας κοινωνικής επιχείρησης με στόχο από τα έσοδα να  καλύπτεται η δαπάνη απασχόλησης κάποιου προσώπου και η κάλυψη της ανάγκης αυτής (πχ. ξενάγηση, φύλαξη κλπ) δεν γίνεται με εθελοντική εργασία.

[12] Η ταυτότητα των προορισμών είναι ένας εμπορεύσιμος πόρος για ένα τουριστικό προορισμό. Ωστόσο η επίγνωση που έχουν οι ντόπιοι για την αξία των  πόρων  τους ως αξιόλογα τουριστικά θέλγητρα, μπορεί να οδηγήσει στην νομιμοποίηση για τη διατήρηση στοιχείων τους που έχουν απαξιωθεί λόγω μη χρήσης ή λόγω ανταγωνιστικής χρήσης (πχ. δόμηση vs φυσικών ή πολιτιστικών πόρων) με ανάληψη δαπανών για αποκατάσταση ή την επιβολή χωροταξικών περιορισμών που θα συμβάλουν στην διατήρηση τους.

[13] Και εδώ η χρήση τυποποιημένων ορισμών είναι παρακινδυνευμένη αφού ακόμη και η κρουαζιέρα που έχει εξελιχθεί σε μαζικό τυποποιημένο προϊόν με τη κατασκευή τεράστιων πλοίων που μεταφέρουν μερικές χιλιάδες επιβάτες, προσφέρει όλο και περισσότερα διαφορετικά προϊόντα είτε οργανώνοντας δραστηριότητες πάνω στο σκάφος (πχ. συνέδρια), είτε οργανώνοντας μια ειδική θεματική διαδρομή με τις ανάλογες επισκέψεις ή και τα δύο.

[14] Όπως έχουμε επισημάνει από την αρχή, η ανάπτυξη ενός κλάδου δεν μπορεί να καταμετράται απλά από τα μεγέθη παραγωγής, στη περίπτωση μας αφίξεων πλοίων και επισκεπτών, αλλά από τα αποτελέσματα τους: δηλαδή από τα έσοδα που δημιουργούνται, από τις θέσεις απασχόλησης και τα εισοδήματα, από τα περιβαλλοντικά κόστη και τα κόστη που προκαλούνται στην ποιότητα ζωής των πολιτών και στην απόδοση των άλλων δραστηριοτήτων όταν υπάρχει «ανταγωνισμός» σε πόρους και υποδομές (βλ. Σαντορίνη αλλά και πολλούς άλλους προορισμούς στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο) εξ αιτίας του συνωστισμού που προκαλεί η μαζική άφιξη των επισκεπτών κρουαζιέρας.

[15] Με βάση τα στοιχεία της ICCA για το 2014 στην Ελλάδα διοργανώθηκαν 148 μεγάλα διεθνή συνέδρια (από τα 11.500 σε παγκόσμιο επίπεδο που τη φέρνει στην 26^η θέση στη παγκόσμια κατάταξη) με 48.772 άτομα (μέσου μεγέθους 329 άτομα) και από αυτά 80 στην Αθήνα (27^η θέση μεταξύ 350 πόλεις με πάνω από 5 συνέδρια), 22 στη Θεσσαλονίκη, 18 στη Κρήτη και 7 στη Ρόδο (289^η θέση).

[16] Η ανάδειξη της «Φιλοξενίας» ως ιδιαίτερου στοιχείου του τουριστικού προϊόντος σηματοδοτεί τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στη παραγωγή του προϊόντος και στην ικανοποίηση των τουριστών. Ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του τουρίστα ως τμήμα της αυθεντικότητας ενός προϊόντος

[17] Με βάση αυτή τη θεώρηση η εικόνα που προώθησε η ΠΝΑ για τη προβολή «the endless blue» είναι μάλλον περιοριστική 

[18] Συνήθως ένα συνέδριο σε ελληνικό νησί έχει μεγαλύτερη συμμετοχή συνέδρων και κυρίως συνοδών από το αντίστοιχο σε άλλη περιοχή, ενώ συχνά επιλέγεται η παραμονή στο νησί ή στην ευρύτερη περιοχή με την ευκαιρία του ταξιδιού.

[19] Συχνά ελέγχονται από τους ΤΟ ενώ η ανάπτυξη των κοινωνικών μέσων δικτύωσης έχουν πολλαπλασιάσει την «ανεξέλεγκτη» πληροφόρηση καθιστώντας τη παρουσία της ΠΝΑ και των επιμέρους προορισμών απαραίτητη.

[20] O γνωστικός χώρος του marketing διεκδικεί ειδίκευση στη διαδικασία συγκρότησης «προϊόντος» που σε ότι αφορά τον τουρισμό εμφανίζει σημαντικές ιδιαιτερότητες.