Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού:  Τουρισμός για όλους

«Τουρισμός για όλους» είναι το μήνυμα των Ηνωμένων Εθνών και του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού για τον φετινό εορτασμό της παγκόσμιας ημέρας τουρισμού. Τουρισμός για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, τους ηλικιωμένους, τις οικογένειες με μικρά παιδιά και αργά ή γρήγορα όλοι οι πολίτες θα εκτιμήσουν τα πλεονεκτήματα της προσβασιμότητας. Τουρισμός σε μια ισότιμη βάση για ένα δισεκατομμύριο πολίτες που ακόμη και με τις σύγχρονες τεχνολογίες, σε πολλούς τουριστικούς προορισμούς έχουν εμπόδια στην ξεκάθαρη και αξιόπιστη πληροφόρηση, στις αποτελεσματικές μεταφορές και δημόσιες υπηρεσίες και σε ένα περιβάλλον εύκολο στη πλοήγηση.

Το θέμα του «προσβάσιμου τουρισμού» (accessible tourism) αποτελεί εδώ και μερικά χρόνια μια θεματική ισοδύναμη με εκείνη του βιώσιμου τουρισμού για τους υπεύθυνους του παγκόσμιου και ευρωπαϊκού τουρισμού όπως διαπιστώνεται σε πολλά τουριστικά φόρα. Ένα θέμα που ελάχιστα έχει απασχολήσει ολοκληρωμένα τη χώρα μας και τους επιμέρους προορισμούς πέρα από την προσαρμογή ορισμένων από τις ιδιωτικές και δημόσιες υποδομές στην υπάρχουσα νομοθεσία, ενώ στις λίγες περιπτώσεις που έχουν φτιαχτεί ειδικές υποδομές για τη πρόσβαση στη θάλασσα έχουν τύχει μεγάλης δημοσιότητας και ευμενών σχολίων από τους επισκέπτες, τα διεθνή ΜΕΕ και τα κοινωνικά δίκτυα.

Το σημείο στο οποίο δεν υπάρχει σχεδόν καμία πρόοδος είναι ο τομέας της ενημέρωσης των υποψήφιων τουριστών με ή χωρίς προβλήματα. Αποτελεί άλλωστε έναν τομέα στον οποίον υστερούν οι προορισμοί μας γενικά δεδομένου ότι δεν έχουν καταφέρει να έχουν μια ολοκληρωμένη πολιτική marketing με διακριτά στοιχεία μεταξύ της προβολής της τουριστικής εικόνας για την προσέλκυση τουριστών, της ενημέρωσης των τουριστών ώστε να οργανώσουν το ταξίδι τους, της πληροφόρησης τους όταν φτάσουν στον προορισμό για την διευκόλυνση της παραμονής τους και τέλος της καταγραφής των υποδείξεων των τουριστών για να υπάρχει η σχετική παρέμβαση. Πολιτικής που θα τους επέτρεπε να στοχεύσουν ειδικά σε αυτή την αγορά, αλλά και να δείξουν σε όλους ότι σέβονται αυτούς που προσκαλούν να φιλοξενήσουν.

Το Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου στοχεύει στην ενημέρωση των εμπλεκόμενων στον τουρισμό για τις διεθνείς τάσεις και αντιλήψεις, ενώ εκεί που καλείται να πραγματοποιήσει σε βάθος έρευνα – όπως είναι τη περίοδο αυτήν στην Σαντορίνη για τη δημιουργία Τουριστικού Παρατηρητηρίου και Φορέα Διαχείρισης και Προβολής Προορισμού – να συγκεντρώσει όλα εκείνα τα στοιχεία που θα επιτρέψουν στους επιμέρους προορισμούς να ανταποκριθούν στα σύγχρονα διακυβεύματα με την κατάλληλη πολιτική.

Γιάννης Σπιλάνης

Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

Διευθυντής Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ

Η Σαντορίνη είναι ένα μεσαίο σε έκταση νησί με επιφάνεια μόλις 76 τ.χιλ. περίπου αλλά με 15.000 περίπου μόνιμους κατοίκους, δηλαδή με πυκνότητα 197 κατοίκους ανά τ.χ.   

Αποτελεί έναν ιδιαίτερα δημοφιλή «μέγα» τουριστικό προορισμό της χώρας μας (κυρίως εξ αιτίας των ιδιαίτερων γεωμορφολογικών της χαρακτηριστικών, αλλά και τις ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής της) με 60.000 κλίνες σε ξενοδοχειακά καταλύματα (12.500), ενοικιαζόμενα δωμάτια & διαμερίσματα (23.000) και παραθεριστικές κατοικίες (23.000). Τα τελευταία χρόνια (2014 και μετά) δέχεται περίπου 1,3 εκατομμύρια αφίξεις (αεροπορικά και ακτοπλοϊκά) που πραγματοποιούν περισσότερες από 5 εκ. διανυκτερεύσεις (έναντι 750.000 αφίξεις με 3,3 εκ. διανυκτερεύσεις το 2012).

Σε αυτούς θα πρέπει να προστεθούν οι ημερήσιοι επισκέπτες κρουαζιέρας (από 650.000 μέχρι 850.000 ανάλογα με τη χρονιά) που μπορεί να αυξάνουν την ημερήσια πίεση κατά 10.000 ή και περισσότερα άτομα τις ημέρες αιχμής.

Με βάση τα παραπάνω το νησί καλείται να εξυπηρετήσει μέχρι και 85.000 άτομα ημερήσια (δηλαδή μια πυκνότητα 1.118 ατόμων ανά τ/χ. που είναι υψηλότερη από αυτή της Αττικής), ενώ αυτός ο μέγιστος αριθμός ατόμων δεν αφορά κάποιες ελάχιστες ημέρες το χρόνο αλλά τουλάχιστον 30-45 αφού το νησί λειτουργεί με πληρότητα άνω του 90% για 120 ημέρες.

Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι:

-          Ο υπερκορεσμός όλων των υφιστάμενων υποδομών (αεροδρομίου, λιμανιού, οδικού δικτύου και σημείων στάθμευσης, τελεφερίκ, δικτύου ύδρευσης & αποχέτευσης, συστήματος διαχείρισης αποβλήτων, ενεργειακού δικτύου κ.λπ.) και έξαρση των προβλημάτων σε αυτά που δεν έχουν αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά όπως τα σκουπίδια, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα που άπτονται της δημόσιας ασφάλειας και υγείας (πχ. «πόσιμο» νερό).

-          Χαμηλή ποιότητα και ανεπάρκεια δυνατότητας παροχής των δημόσιων υπηρεσιών αφού στην έλλειψη υποδομών έρχεται να προστεθεί και η έλλειψη στελέχωσης των υπηρεσιών που οφείλουν να διαχειριστούν προβλήματα δυσανάλογα με τις δυνατότητές τους, ενώ το σύστημα προσλήψεων μόνιμου και εποχιακού δυναμικού που θα «εξομάλυνε» τη κατάσταση προσκρούει στις γραφειοκρατικές διαδικασίες και απαγορεύσεις που δεν επιτρέπουν στον Δήμο της Σαντορίνης να προσλαμβάνει προσωπικό ενώ έχει ίδιους πόρους (πχ. το Λιμενικό Ταμείο έχει 1 υπάλληλο), ή το εποχιακό προσωπικό με 8μηνες συμβάσεις να μην μπορεί να προσληφθεί στην αρχή της καλοκαιρινής περιόδου (Απρίλιος-Οκτώβριος).

-          Υψηλό ποσοστό αναλογίας κλινών ανά τχ. (990 κλ/τχ) και υψηλό ποσοστό δόμησης (11% επί του συνολικού εδάφους) που συγκρίνεται μόνο με τα αντίστοιχα ποσοστά της Αττικής με ότι αυτό συνεπάγεται.

-          Υπέρ- αυξημένη και αυθαίρετη δόμηση (οι κατοικίες που το 1971 ήταν μόλις 3.755 έφτασαν το 2011 13.758!!!), απουσία μηχανισμών ελέγχου εφαρμογής του θεσμικού πλαισίου, (δόμηση σε περιοχές στις οποίες απαγορεύεται  σύμφωνα με το υφιστάμενο εξειδικευμένο τοπικά θεσμικό πλαίσιο),  με αποτέλεσμα την υποβάθμιση του τοπίου, δομημένου και φυσικού, «αλλοίωση της αρχιτεκτονικής» των παραδοσιακών οικισμών, των φυσικών πόρων,  με αποτέλεσμα την υποβάθμιση του παρεχόμενου προϊόντος και την αύξηση του κόστους διαχείρισης τους μέσα από τη συνεχή επέκταση των δικτύων και των υπηρεσιών.

-          Παρόλο που τα αγροτικά προϊόντα του νησιού έχουν ποιότητα, φήμη και εμπορευσιμότητα (κρασί το ντοματάκι, τη φάβα κλπ.)  η παραγωγή τους κάθε χρόνο μειώνεται  (μειώθηκαν οι αμπελώνες κατά 1500 στρ. μέσα σε πέντε χρόνια), και η αγροτική γη  υφίσταται υψηλή πίεση από την αύξηση και κυρίως τη διάχυση της δόμησης και την προσδοκία για υψηλές προσόδους από την πώληση ή την αξιοποίηση της γης. Όμως και αυτή η «σύγκρουση» χρήσεων γης έχει φτάσει στα όρια της λόγω της ανεπάρκειας προστασίας της αγροτικής γης, γεγονότα που πιέζουν στη μετατροπή της σε τουριστική.   

Ο Δήμος της Σαντορίνης, σημαντικό τμήμα των επιχειρηματιών και των μονίμων κατοίκων έχουμε συνειδητοποιήσει το μέγεθος του προβλήματος που κινδυνεύει να λειτουργήσει ως μπούμερανγκ εναντίον της αναμφισβήτητης επιτυχίας του προορισμού.  Με την εφαρμογή των μέτρων που έχουν ληφθεί μέχρι σήμερα,  αλλά και με την  ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση του προβλήματος, προσπαθούμε με δράσεις που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα μας να διαχειριστούμε την κατάσταση εργαζόμενοι κυρίως προς τις παρακάτω κατευθύνσεις:

-          Αναβάθμιση και διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος με έμφαση στον πολιτισμό (πχ. γαστρονομία, τοπικά προϊόντα, πολιτιστικά δρώμενα κλπ)

-          Δημιουργία μηχανισμού ρύθμισης των τουριστικών ροών μέσα από τη δημιουργία Φορέα Διαχείρισης και Προβολής Προορισμού μέσα από τη λειτουργία Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού και μελέτης διαχείρισης της κρουαζιέρας

-          Ανάπτυξη εργαλείων μείωσης των περιβαλλοντικών πιέσεων (πχ. ανακύκλωση, περιορισμό στη χρήση πλαστικής σακούλας κλπ), διαχείρισης των περιορισμένων πόρων αλλά και των κινδύνων που υπάρχουν λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του νησιού (ενεργό ηφαίστειο).

Όμως οι δράσεις αυτές, παρά το γεγονός ότι πολλές είναι καινοτομικές, είναι δύσκολο έως αδύνατον να αποδώσουν αφού δεν έχουν μέχρι σήμερα ολοκληρωμένο χαρακτήρα δεδομένου ότι μια σειρά από ενέργειες-δράσεις-παρεμβάσεις δεν εξαρτώνται από τον Δήμο, αλλά από άλλες αρχές και κυρίως εθνικές που λειτουργούν προς άλλη κατεύθυνση ή καθυστερούν υπέρμετρα να δράσουν με αποτέλεσμα να τις ακυρώνουν επί της ουσίας.

Πρόταση του Δήμου είναι να εφαρμοστεί πιλοτικά στο νησί της Σαντορίνης η αρχή της ολοκληρωμένης διαχείρισης παράκτιας περιοχής που αποτελεί υποχρέωσης της χώρας με βάση και την σχετική κοινοτική οδηγία αλλά και το πρωτόκολλο της Βαρκελώνης για τη Μεσόγειο έχοντας ως στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη δίνοντας έμφαση:

-             Στη διαφύλαξη της ισχυρής τουριστικής εικόνας του νησιού μέσα από πρωτοβουλίες που θα βελτιώνουν την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών ιδιωτικού και δημόσιου τομέα και στη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος αναδεικνύοντας τους φυσικούς, πολιτιστικούς και παραγωγικούς πόρους του νησιού.

-          Την στήριξη και προστασία της αγροτικής παραγωγής υψηλής προστιθέμενης αξίας με μέτρα που δεν θα επιτρέπουν την αλλαγή χρήσης γης πχ. με βάση τα μητρώα  του ΟΠΕΚΕΠΕ για όσα αγροτεμάχια έχουν υπαχθεί σε ενισχύσεις ή  που αποτελούν ή αποτέλεσαν αμπελώνα ή πεδίο καλλιέργειας των προαναφερθέντων αγροτικών τοπικών προϊόντων και που δεν είχαν εγκαταλειφθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.

-          Την αναβάθμιση του δομημένου και του φυσικού περιβάλλοντος (τοπίου) μέσα από τον περιορισμό και τη διαχείριση των πιέσεων, αλλά και δράσεις αποκατάστασης του

  

Για να επιτύχει τους στόχους του, ο Δήμος Σαντορίνης χρειάζεται:

-          Τη βελτίωση και την αποτελεσματικότερη εφαρμογή του θεσμικού περιβάλλοντος σε ότι αφορά τη λειτουργία της αυτοδιοίκησης (και ειδικά της νησιωτικής) για μια σειρά από κρίσιμους τομείς που συνδέονται με την εποχικότητα της τουριστικής δραστηριότητας και αφορά από το πλαίσιο διαχείρισης ακτών μέχρι τις προσλήψεις έκτακτου/εποχιακού προσωπικού, αλλά και της ευελιξίας στη χρήση των ίδιων πόρων (σαφή διάκριση μεταξύ σκοπιμότητας και νομιμότητας)

-          Τη παραχώρηση εφαρμοστικών αρμοδιοτήτων στην αυτοδιοίκηση ώστε να μπορεί να «επιβάλει» την εφαρμογή των ρυθμίσεων που η ίδια αποφασίζει, με ισχυροποίηση πχ. της δημοτικής αστυνομίας.

-          Τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου που αφορά τη δόμηση, την απόσυρση και την επανάχρηση κτιρίων αλλά και τη χρηματοδότηση αντίστοιχων δράσεων ώστε να βελτιωθεί το δομημένο περιβάλλον

-          Τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου σε ότι αφορά τον χωροταξικό & πολεοδομικό  σχεδιασμό και την εφαρμογή του ώστε να υπάρχει ουσιαστική παρέμβαση των τοπικών αρχών στη θεσμοθέτηση κανόνων και στην υλοποίηση τους με βάση τους στόχους που θέτει η τοπική κοινωνία

-          Την τροποποίηση και συμπλήρωση των διατάξεων  για την άμεση προστασία της γεωργικής γης.

-          Τη χρηματοδότηση δράσεων για την βελτίωση της αποτελεσματικής χρήσης των φυσικών πόρων αλλά και γενικότερη αναβάθμιση των λειτουργιών δημόσιων και ιδιωτικών φορέων και επιχειρήσεων   (πχ. σήμα ποιότητας σε επιχειρήσεις, συστήματα περιβαλλοντικής πιστοποίησης φορέων κλπ)

Οι δράσεις που κρίνεται ότι πρέπει να δρομολογηθούν άμεσα είναι:

-          Η προστασία της χρησιμοποιούμενης γεωργικής γης (που ξεπερνά τον ορισμό της «γης υψηλής παραγωγικότητας» όπως έχει de facto προκύψει από την υπαγωγή αγροτεμαχίων σε καθεστώς επιδότησης από τον ΟΠΕΚΕΠΕ την τελευταία 10ετία και ότι αφορά εκτάσεις με μόνιμες καλλιέργειες, αρόσιμες εκτάσεις (συμπεριλαμβανόμενων και αγραναπαύσεων) και βοσκοτόπια.

-          Η καταγραφή του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου που αφορά τη διαχείριση του χώρου και των πόρων, ο προσδιορισμός των αιτίων της αναποτελεσματικής εφαρμογής του και προτάσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος στα συναρμόδια υπουργεία.

-          Η ενίσχυση και στελέχωση των υπηρεσιών ελέγχου και εφαρμογής του θεσμικού πλαισίου για την δόμηση γεγονός που δεν είναι δυνατόν να εφαρμοσθεί τώρα με την σημερινή υποστελέχωση των υπηρεσιών.

Με βάση τα παραπάνω, ζητάμε την στελέχωση μιας μη γραφειοκρατικής ομάδας εργασίας με ευθύνη του Δήμου με  τη συμμετοχή εκπροσώπων των Υπουργείων ΠΕΚΑ, Αγροτικής Ανάπτυξης, Τουρισμού, Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής η οποία θα εργασθεί και θα συντονίσει την ιεράρχηση των σοβαρών προβλημάτων που αντιμετωπίζει το νησί και θα  προωθήσει ρυθμίσεις - παρεμβάσεις που θα προκύψουν ως συμπεράσματα αυτής.

Το κράτος και ο Δήμος οφείλουμε να προστατεύσουμε το νησί της Σαντορίνης, προκειμένου να διαφυλάξουμε έναν παγκοσμίως γνωστό τουριστικό προορισμό για τις επόμενες γενιές.

Ερωτηματολόγιο Διαχείρισης Προορισμού

1η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΣΥΣΤΗΜΑ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ			Νησί ……………………………
1.1   Στρατηγική Βιώσιμου Προορισμού	1.1.1 Ο Προορισμός διαθέτει πολυετή στρατηγική  και σχέδιο δράσης για τουριστική ανάπτυξη
	1.1.2 α. Η στρατηγική έγινε μετά από δημόσια διαβούλευση
	β. Υπαρξη ετήσιων εκθέσεων σχετικά με τα αποτελέσματα
	γ. Γίνεται δημόσια συζήτηση των αποτελεσμάτων
	1.1.3 Η στρατηγική είναι διαθέσιμη δημόσια
	1.1.4 Η στρατηγική περιλαμβάνει περιβαλλοντικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, ποιοτικά, υγιεινή και ασφάλεια και αισθητικά θέματα
	1.1.5. Εξασφαλίζεται επαρκής και συνεχής χρηματοδότηση της στρατηγικής τουριστικής ανάπτυξης
1.2. Φορέας Διαχείρισης Προορισμού	1.2.1. Ο Προορισμός διαθέτει ΦΔΠ
	1.2.2. Στον ΦΔΠ συμμετέχουν ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας
	1.2.3. Χρηματοδότηση ΦΔΠ  ……€ / έτος Θεωρείται επαρκής
	1.2.4. Στελέχωση ΦΔΠ ….. Άτομα. Η στελέχωση θεωρείται επαρκής
1.3 Υπαρξη συστήματος παρακολούθησης αποτελεσμάτων - επιπτώσεων	1.3.1 Υπάρχει σύστημα παρακολούθησης αποτελεσμάτων και επιπτώσεων;
	1.3.2. Υπάρχει σύστημα δημόσιων εκθέσεων
	1.3.3.  Το σύστημα αξιολογείται και επικαιροποιείται τακτικά σε ότι αφορά τις μεταβλητές του;
1.4 Διαχείριση εποχικότητας τουρισμού	1.4.1.  Υπάρχει ειδική στρατηγική για τη μείωση της εποχικότητας. Αν ναι ποιά
	1.4.2. Εχουν αξιολογηθεί τα αποτελέσματα της ;
1.5. Στρατηγική προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή	1.5.1. Ο προορισμός έχει σύστημα για προσδιορισμό των κινδύνων από τη κλιματική αλλαγή
	1.5.2. Ο προορισμός έχει στρατηγική προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή
	1.5.3. Ο προορισμός έχει πρόγραμμα ευαισθητοποίησης του κοινού
1.6. Κατάλογος τουριστικών πόρων και θελγήτρων (φυσικών και πολιτιστικών)	1.6.1. Ο προορισμός έχει κατάλογο των τουριστικών πόρων  και θέλγητρα
	Ο κατάλογος αυτός είναι δημόσια διαθέσιμος;
	1.6.2 Ο προορισμός έχει ταξινομήσει τους τουριστικούς πόρους και τα θέλγητρα ανάλογα με τη σπουδαιότητα τους  και το βαθμό αξιοποίησης τους
1.7. Ρυθμίσεις και πολιτικές σχεδιασμού που περιλαμβάνουν βιώσιμες χρήσεις γης, μορφολογικές, κατασκευαστικές και κατεδαφιστικές  ρυθμίσεις,	1.7.1. Ο προορισμός έχει σχέδιο χρήσεων γης και περιορισμούς για τη δόμηση
	1.7.2. Ο προορισμός έχει ρυθμίσεις για τις περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές (χαρακτηρισμένες περιοχές και σχέδιο διαχείρισης)
	1.7.3 Ο προορισμός έχει ρυθμίσεις  προστασίας των πολιτιστικών πόρων
	1.7.4 Οι ρυθμίσεις αυτές έχουν προέλθει από δημόσια διαβούλευση
	1.7.5. Ο προορισμός έχει δημοσιοποιημένες τις εφαρμοζόμενες πολιτικές
1.8. Πολιτικές προσπελασιμότητας για όλους	1.8.1. Ο προορισμός έχει πολιτικές που να υποστηρίζουν την προσβασιμότητα ατόμων με ειδικές ανάγκες
	1.8.2 Οι πολιτικές αυτές λαμβάνουν υπόψη τη προστασία του χώρου
1.9. Θεματα ιδιοκτησίας	1.9.1. Ο προορισμός έχει νομοθεσία ή πολιτική για την απόκτηση ιδιοκτησίας
1.10  Ικανοποίηση επισκεπτών	1.10.1. Ο προορισμός εκπονεί έρευνα για την ικανοποίηση των τουριστών
	1.10.2. Ο προορισμός δημοσιοποιεί τα αποτελέσματα της έρευνας
	1.10.3. Ο προορισμός έχει μηχανισμό για να βελτιώνει την ικανοποίηση των επισκεπτών
1.11. Πρότυπα βιωσιμότητας και εφαρμογή τους από τις επιχειρήσεις	1.11.1. Εφαρμογή πιστοποίησης βιωσιμότητας ή περιβαλλοντικής διαχείρισης από επιχειρήσεις
	1.11.2. Γίνεται παρακολούθηση επιχειρήσεων που είναι ενταγμένες σε σύστημα πιστοποίησης
	1.11.3. Δημοσιοποίηση του καταλόγου των πιστοποιημένων επιχειρήσεων
1.12. Ασφάλεια και προστασία τουριστών	1.12.1. Ελεγχοι σε τουριστικές επιχειρήσεις για θέματα ασφάλειας (φωτιά, υγιεινή, ηλεκτρικής ενέργειας)
	1.12.2. Μέτρα πρόβλεψης και ασφάλειας σε τουριστικές περιοχές (πχ. σταθμοί πρώτης βοήθειας)
	1.12.3. Συστήματα πρόβλεψης και καταστολής εγκλήματος
	1.12.4. Σύστημα αδειοδότησης ταξι με τιμολόγιο στις πύλες εισόδου
	1.12.5. Δημόσιες εκθέσεις για ασφάλεια και προστασία τουριστών
1.13. Διαχείριση κρίσεων	1.13.1 Σχέδιο διαχείρισης κρίσεων και άμεσης παρέμβασης
	1.13.2. Διαθέσιμοι ανθρώπινοι και οικονομικοί πόροι για την  εφαρμογή σχεδίου διαχείρισης κρίσεων
	1.13.3. Συμμετοχή ιδιωτικού τομέα στο σχέδιο διαχείρισης κρίσεων  με διαδικασίες επικοινωνίας κατά τη διάρκεια και μετά τη κρίση
	1.13.4. Πόροι και εκπαίδευση προσωπικού, επισκεπτών και μονίμων κατοίκων σε θέματα διαχείρισης κρίσεων
	1.13.5.  Επικαιροποίηση σχεδίου διαχείρισης κρίσεων
2η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΜΕΓΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΩΦΕΛΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ
2.1. Παρακολούθηση οικονομικών αποτελεσμάτων και επιπτώσεων		2.1.1. Συστηματική παρακολούθηση οικονομικών αποτελεσμάτων τουρισμού (δαπάνη ανά κεφαλή/διανυκτέρευση , εισόδημα ανά δωμάτιο, απασχόληση και επενδύσεις
		Δημόσια έκθεση αποτελεσμάτων
		2.1.2 Συστηματική παρακολούθηση των άμεσων και έμμεσων αποτελεσμάτων του τουρισμού
		Δημόσια έκθεση αποτελεσμάτων
		2.1.3. Συλλογή και δημοσιοποίηση αποτελεσμάτων άμεσης και έμμεσης απασχόλησης ανά φύλλο και ηλικία
2.2. Ευκαιρίες καριέρας τοπικά		2.2.1. Υπαρξη νομοθεσίας ή πολιτικής που να υποστηρίζει ίσες ευκαιρίες για απασχόληση σε όλους συμπεριλαμβανόμενων γυναικών, νέων, ΑΜΕΑ, αλλοδαπών, μειονοτήτων και άλλων ευάλωτων ομάδων
		2.2.2. Προγράμματα εκπαίδευσης για ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στην εργασία
		2.2.3. Νομοθεσία/πολιτικές και έλεγχοι σε ότι αφορά την νόμιμη απασχόληση και μισθοδοσία
		2.2.4. Νομοθεσία/πολιτικές για εργασιακή ασφάλεια
2.3. Εκπαίδευση εργοδοτών –εργαζομένων για βελτίωση λειτουργίας των επιχειρήσεων		2.3.1. Προγράμματα εκπαίδευσης εργοδοτών
		2.3.2. Προγράμματα εκπαίδευσης εργαζομένων
2.4 Υποστήριξη τοπικών επιχειρηματιών  και δίκαιου εμπορίου		2.4.1. Πρόγραμμα για την υποστήριξη και οικοδόμηση ικανοτήτων στις τοπικές ΜΜΕ
		2.4.2. Ενίσχυση τοπικής οικονομίας/ συνδεση με τουρισμό
		2.4.3. Δικτύωση επιχειρήσεων
2.5 Αποψη τοπικής κοινωνίας για την διαχείριση προορισμού		2.5.1. Συστηματική καταγραφή, ανάλυση και έκθεση δεδομένων που αφορούν την ικανοποίηση του τοπικού πληθυσμού για την διαχείριση του προορισμού
3η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΜΕΓΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΩΦΕΛΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΟΠΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ
3.1. Προστασία τουριστικών θέλγητρων		3.1.1. Συστήματα διαχείρισης για τη προστασία φυσικών και πολιτιστικών πόρων συμπεριλαμβανόμενου και του δομημένου περιβάλλοντος και του αγροτικού και του αστικού τοπίου
		3.1.2 Σύστημα παρακολούθησης για τη καταγραφή, μέτρηση και αντιμετώπιση των επιπτώσεων του τουρισμού σε περιοχές και θέλγητρα
3.2. Πρόσβαση τοπικού πληθυσμού στα τουριστικά θέλγητρα		3.2.1 Προγράμματα για παρακολούθηση, προστασία και αποκατάσταση δημόσιας πρόσβασης σε τουριστικά θέλγητρα από τους ντόπιους
3.3. Διαχείριση επισκεπτών		3.3.1 Διοικητικός μηχανισμός υπεύθυνος για εκπόνηση σχεδίων και δράσεων για διαχείριση επισκεπτών
3.4. Συμπεριφορά επισκεπτών		3.4.1. Πολιτιστικές και περιβαλλοντικές οδηγίες σε επισκέπτες για συμπεριφορά σε ευαίσθητες τοποθεσίες
		3.4.2. Κώδικας καλών πρακτικών για οδηγούς τουριστών και Τ.Ο
3.5. Προστασία πολιτιστικής κληρονομιάς		3.5.1. Νόμοι και κανονισμοί που προστατεύουν ιστορικά και αρχαιολογικά αντικείμενα και αποδεικτικά στοιχεία της προστασίας αυτής
		3.5.2 Πρόγραμμα για τη προστασία και την προβολή της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς (πχ. μουσική, τραγούδια, χειροτεχνήματα, κουζίνα)
3.6 Ερμηνεία τουριστικών τοποθεσιών (θελγήτρων)		3.6.1 Ερμηνευτικές πληροφορίες για φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους διαθέσιμες σε επισκέπτες και σε τουριστικά γραφεία
		3.6.2. Ερμηνευτικές πληροφορίες κατάλληλες πολιτιστικά
		3.6.3 Ερμηνευτικές πληροφορίες που αναπτύχθηκαν με την τοπική συμμετοχή
		3.6.4. Ερμηνευτικές πληροφορίες διαθέσιμες στις κατάλληλες για τους επισκέπτες γλώσσες
		3.6.5 Εκπαίδευση ξεναγών για τη χρήση των ερμηνευτικών πληροφοριών
3.7. Προστασία τοπικής πνευματικής ιδιοκτησίας		3.7.1 Νόμοι και κανονισμοί ή προγράμματα για τη προστασία δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για ντόπιους και κοινότητες
3.8. Ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση τοπικού πληθυσμού		3.8.1. Προγράμματα ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης τοπικού πληθυσμού για το ρόλο του τουρισμού
3.9 Προστασία τοπικού πληθυσμού / εργαζομένων από εκμετάλλευση		3.9.1 Υπαρξη νόμων και προγραμμάτων για την εμπορική, σεξουαλική και κάθε άλλου είδους εκμετάλλευση, διάκριση ή παρενόχληση του τοπικού πληθυσμού
		3.9.2 Δημοσιοποίηση των παραπάνω νόμων / προγραμμάτων
3.10 Υποστήριξη κοινωνίας για κοινοτικές και βιώσιμες πρωτοβουλίες		3.10.1  Προγράμματα για επιχειρήσεις, επισκέπτες και κοινό να συνεισφέρουν σε πρωτοβουλίες για διατήρηση πολιτιστικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών πόρων και ανάπτυξη υποδομών
4η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΜΕΓΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΩΦΕΛΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ
4.1. Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι		4.1.1 Αξιολόγηση βιωσιμότητας για προσδιορισμό περιβαλλοντικών κινδύνων
		4.1.2. Σύστημα για την αντιμετώπιση εντοπισμένων κινδύνων
4.2. Προστασία ευαίσθητων οικοσυστημάτων και ειδών		4.2.1 Δημιουργία και επικαιροποίηση καταλόγου για ευαίσθητα και απειλούμενα άγρια είδη και οικοτόπους
		4.2.2.Σύστημα παρακολούθησης αλλαγών και επιπτώσεων στα ευαίσθητα οικοσυστήματα και είδη
		4.2.3 Σύστημα αποτροπής για περιβαλλοντικούς εισβολείς
		4.2.4 Ρυθμίσεις και κανόνες για έλεγχο συλλογής/συλληψης, διάθεσης και πώλησης φυτών και ζώων
4.3. Κατανάλωση ενέργειας και εκπομπές αερίων θερμοκηπίου		4.3.1. Πρόγραμμα υποστήριξης των επιχειρήσεων για μέτρηση, παρακολούθηση, ελαχιστοποίηση και δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων κατανάλωσης ενέργειας
		4.3.2 Πολιτικές και κίνητρα για τη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων και την αύξηση της χρήσης ΑΠΕ
		4.3.3. Πρόγραμμα υποστήριξης των επιχειρήσεων για μέτρηση, παρακολούθηση, ελαχιστοποίηση και δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων παραγωγής αερίων θερμοκηπίου
		4.3.4. Σύστημα υποστήριξης των επιχειρήσεων για την μετρίαση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου
4.4. Μεταφορές χαμηλών επιπτώσεων		4.4.1. Πρόγραμμα για τη αύξηση της χρήσης χαμηλής επίπτωσης μεταφορών
		4.4.2. Πρόγραμμα για την αύξηση της ενεργούς μεταφοράς (πχ. περπάτημα, ποδηλασία)
4.5. Διαχείριση νερού και υγρών αποβλήτων		4.5.1. Σύστημα παρακολούθησης της παραγωγής και κατανάλωσης νερού
		4.5.2  Πρόγραμμα υποστήριξης των επιχειρήσεων να μετρούν, να μειώνουν τη χρήση και να ανακοινώνουν δημόσια τη χρήση νερού
		4.5.3. Σύστημα διαχείρισης νερού που καταναλώνεται από τις επιχειρήσεις και οι ανάγκες της τοπικής κοινωνίας είναι ισόρροπες και συμβατές
		4.5.4. Σύστημα διαχείρισης και δημοσιοποίησης εκθέσεων σε ότι αφορά τη ποιότητα του πόσιμου νερού
		4.5.5 Σύστημα διαχείρισης και δημοσιοποίησης εκθέσεων σε ότι αφορά τη ποιότητα του θαλασσινού νερού
		4.5.6. Σύστημα που να ανταποκρίνεται έγκαιρα σε θέματα ποιότητας νερού
		4.5.7 Σύστημα παρακολούθησης για τη χωροθέτηση, συντήρηση και έλεγχο των απορρίψεων από σηπτικούς βόθρους
		4.5.7. Σύστημα παρακολούθησης για τη λειτουργία των βιολογικών καθαρισμών (μέγεθος σε σχέση με τον προορισμό, σωστή λειτουργία)
		4.5.8 Πρόγραμμα για υποστήριξη των επιχειρήσεων για αποτελεσματική επεξεργασία και επανάχρηση υγρών αποβλήτων
		4.5.9. Πρόγραμμα που εξασφαλίζει σωστή διαχείριση και ασφαλή επανάχρηση υγρών αποβλήτων με τις ελάχιστες αρνητικές συνέπειες για τον τοπικό πληθυσμό και το περιβάλλον
4.6. Διαχείριση στερεών αποβλήτων		4.6.1. Σύστημα διαχείρισης στερεών αποβλήτων με μέτρηση των αποβλήτων που δημιουργούνται
		4.6.2. Σχέδιο διαχείρισης στερεών αποβλήτων και ποσοτικοί στόχοι μείωσης τους μέσω επανάχρησης και ανακύκλωσης
		Υπάρξη συστήματος ασφαλούς απόθεσης υπολειμμάτων
		4.6.3 Πρόγραμμα για υποστήριξη των επιχειρήσεων για μείωση, επανάχρηση και ανακύκλωση στερεών αποβλήτων
		4.6.4 Πρόγραμμα για τη μείωση της χρήσης εμφιαλωμένου νερού από επιχειρήσεις και επισκέπτες
4.7 Ρύπανση από θόρυβο και φώτα		4.7.1 Οδηγίες και ρυθμίσεις για την ελαχιστοποίηση της ρύπανσης από ήχο και φώτα
		4.7.2. Πρόγραμμα για την ενθάρρυνση των επιχειρήσεων να ακολουθούν οδηγίες και κανονισμούς για ελαχιστοποίηση ρύπανσης από θόρυβο και ήχο