A network of tourism observatories monitoring sustainable development at destination level

Τουριστικό Παρατηρητήριο Σαντορίνης. Προτάσεις πολιτικής

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΕΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΩΝ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΩΝ

Τουριστικό Παρατηρητήριο Σαντορίνης.

Προτάσεις πολιτικής

Επιστημονικός Υπεύθυνος

Γιάννης Σπιλάνης

Αναπληρωτής Καθηγητής

Μυτιλήνη

Ιούνιος 2017

Η εγκεκριμένη πρόταση προβλέπει ότι το 4^ο παραδοτέο της μελέτης για το τουριστικό Παρατηρητήριο Σαντορίνης θα βασιστεί στην ανάλυση που έχει προηγηθεί και στην επιλογή του σεναρίου διαχείρισης προορισμού από τους εμπλεκόμενους φορείς θα υπάρξει κατάρτιση ενιαίου συνεκτικού Σχεδίου Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης Θήρας που θα περιλαμβάνει Όραμα, Στόχους, Προτεραιότητες, Προγράμματα, Δράσεις, τόσο σε ότι αφορά στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Ενδεικτικά θα περιλαμβάνει^[1]:

§  Υποστήριξη βελτίωσης της ποιότητας των παρεχόμενων τουριστικών υπηρεσιών και προϊόντων από τις επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανόμενης και τη βελτίωση προσπελασιμότητας (accessible tourism). Εφαρμογή πιλοτικού σχεδίου «σήμανσης» επιχειρήσεων με ανάπτυξη προγραμμάτων εκπαίδευσης επιχειρηματιών και εργαζομένων.

§  Υποστήριξη βελτίωσης της ποιότητας των παρεχόμενων τουριστικών υπηρεσιών και προϊόντων από τον δημόσιο τομέα, συμπεριλαμβανόμενης και τη βελτίωση προσπελασιμότητας, με ανάπτυξη προγραμμάτων εκπαίδευσης των εργαζομένων

§  Ανάπτυξη νέων προϊόντων και δραστηριοτήτων - Διεύρυνση και εμπλουτισμό της συνολικής δέσμης των παρεχόμενων τουριστικών υπηρεσιών και προϊόντων (π.χ. προγράμματα θεματικών διαδρομών και περιηγήσεων).

§  Υιοθέτηση και εφαρμογή πρακτικών βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, του κοινωνικοοικονομικού ιστού και της πολιτιστικής ταυτότητας του προορισμού της Θήρας.

§  Ανάπτυξη κα υλοποίηση του πιλοτικού προγράμματος « τουρισμός 12 μήνες το χρόνο» ( all year around)

§  Καταγραφή και αξιολόγηση της υφιστάμενης πολιτικής προώθησης της Θήρας^[2] και σχεδιασμός του νέου προγράμματος με βάση τα στοιχεία που θα έχουν προκύψει κατά τη πιλοτική φάση λειτουργίας του Παρατηρητηρίου. Προβλέπεται ανάπτυξη δράσεων για την διαφήμιση του προορισμού και την πληροφόρηση των υποψήφιων τουριστών και διακινητών τουριστών, την ενημέρωση των επισκεπτών στον προορισμό, την καταγραφή των απόψεων τους και γενικότερα τη φροντίδα της εικόνας του προορισμού σε συνεργασία με τους τοπικούς, περιφερειακούς και εθνικούς φορείς.

Με βάση τα σενάρια που προτάθηκαν στο 3^ο παραδοτέο, εκτιμάται ότι το 3^ο σενάριο, που βασίζεται στη παραδοχή ότι  η τουριστική ανάπτυξη έχει ξεπεράσει τη φέρουσα ικανότητα της Σαντορίνης με συνέπεια να τίθεται σοβαρός κίνδυνος για υποβάθμιση του «κοινού κεφαλαίου» από ανεπανόρθωτη υποβάθμιση λόγω αδυναμίας διαχείρισης της ίδιας της επιτυχίας του, δεν φαίνεται να μπορεί να εξασφαλίσει στη παρούσα φάση την ισχυρή τοπική βούληση και υψηλή κοινωνική συναίνεση που απαιτεί η εφαρμογή του. Εστω και αν πληθαίνουν τα μηνύματα από άλλους ιδιαίτερα πετυχημένους προορισμούς όπως η Βαρκελώνη και η Βενετία για «αυστηρούς» περιορισμούς ώστε να προστατευτεί τόσο η ποιότητα ζωής των ντόπιων όσο και το ίδιο το τουριστικό προϊόν.

Το 1^ο σενάριο, Business as Usual με συνέχιση επέκτασης του τουρισμού, εκτιμάται ότι αντιβαίνει στη λογική της ανάθεσης της μελέτης που βασίστηκε στους φόβους που εξέφρασαν οι εμπλεκόμενοι στον τουρισμό για τους κινδύνους που υπάρχουν για κατάρρευση του τουρισμού στη Σαντορίνη. Η ανάλυση που προηγήθηκε κατέγραψε ένα σημαντικό αριθμό προβλημάτων που αποτελούν συνέπειες του γεγονότος ότι η φέρουσα ικανότητα της Σαντορίνης έχει προ πολλού κορεστεί και παρά την ιδιαίτερα ικανοποιητική οικονομική απόδοση, ο κίνδυνος αυτή η πορεία να μην είναι βιώσιμη είναι υπαρκτή. Αυτό επιβεβαιώνεται από το περιεχόμενο των απαντήσεων που δόθηκαν από τη Δημοτική Αρχή στο ερωτηματολόγιο προορισμού. Αν και η γενική αδράνεια που καταγράφεται, καθιστά την υλοποίηση του σεναρίου αυτού ως πλέον πιθανή, θεωρούμε ότι από τις συζητήσεις που έγιναν σε όλο το προηγούμενο διάστημα με τη Δημοτική Αρχή, τους φορείς του Τουρισμού και εμπλεκόμενους στον τουρισμό, το σενάριο αυτό δεν φαίνεται να είναι το επιθυμητό.

Κατά συνέπεια η πρόταση που θα αναλυθεί στη συνέχεια θα βασιστεί στο 2^ο σενάριο, που περιγράφηκε ως «Υιοθέτηση των αρχών βιώσιμου τουρισμού του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού» γεγονός που επιτρέπει αρκετή «ελαστικότητα» σε ότι αφορά το περιεχόμενο των δράσεων. Με βάση την έκθεση το σενάριο αυτό περιγράφεται ως εξής:

«Στα ιδιαίτερα πολλά κείμενα των διεθνών οργανισμών σε ότι αφορά τη βιώσιμη ανάπτυξη και ειδικά του ΠΟΤ σε ότι αφορά τον βιώσιμο τουρισμό που έχουν εκπονηθεί από τη δεκαετία του 1990 μέχρι σήμερα, δίνεται έμφαση στην ικανοποίηση τουριστών και μονίμων κατοίκων σε βάθος χρόνου[3]. Αναφέρει την αναγκαιότητα της διαχείρισης των πόρων ώστε να ικανοποιούνται ανάγκες και να διατηρούνται λειτουργίες χωρίς να θέτει άμεσα θέμα ορίων ανάπτυξης.

Επομένως με βάση το σενάριο αυτό πρέπει να εξεταστεί αν σήμερα καλύπτονται οι προϋποθέσεις αυτές (ικανοποίηση τουριστών και κατοίκων, ικανοποίηση αναγκών, διατήρηση λειτουργιών) και μέσα από ποιες πολιτικές δεν θα διακυβευθούν.

Αν και η ανάλυση που προηγήθηκε είναι ελλιπής εξ αιτίας της μη συγκέντρωσης όλων των αναγκαίων δεδομένων (κυρίως από τη πλευρά των επιχειρήσεων), υπάρχουν σαφείς ενδείξεις των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η Σαντορίνη. 

Δύο είναι τα βασικά στοιχεία της στρατηγικής αυτής:

- η συμμόρφωση όλων (επιχειρήσεων και ιδιωτών) με τη νομοθεσία είναι η σημαντικότερη προϋπόθεση όχι απλά για τη αναχαίτιση της υποβάθμισης αλλά και την αναστροφή της τάση κάθε είδους πιέσεων . Η τήρηση της νομοθεσίας σε ότι αφορά τη δόμηση[4] και γενικά τις χρήσεις γης κάθε είδους αποτελεί τον πυρήνα της όλης προσπάθειας

- η υλοποίηση έργων και δράσεων που θα επιτρέψουν να αξιοποιηθούν τα πλεονεκτήματα και οι ευκαιρίες που έχουν εντοπιστεί και να αντιμετωπιστούν προβλήματα και κίνδυνοι με βάση τις προτεραιότητες που θέτει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού στο ερωτηματολόγιο προορισμού.

Η στρατηγική βασίζεται σε 4 λειτουργικούς άξονες δράσης:

Α) Παρέμβαση στη βελτίωση των υπηρεσιών των ιδιωτικών επιχειρήσεων με την εφαρμογή συστήματος σήμανσης τοπικής ποιότητας και υπευθυνότητας ως εργαλείου συνεχούς αυτοβελτίωσης των επιχειρήσεων στη προσπάθεια τους να μείνουν ανταγωνιστικές και κερδοφόρες βασισμένο σε 5 τομείς στόχους:

-          Πρακτικές διοίκησης – βιωσιμότητα επιχείρησης

-          Εκπαίδευση – Υγιεινή – Ασφάλεια εργαζόμενων

-          Ποιότητα υπηρεσιών – ικανοποίηση πελατών

-          Χρήση τοπικών πόρων & προϊόντων Δικτύωση επιχειρήσεων - διαφοροποίηση προϊόντων & διάχυση ωφελειών στη τοπική κοινωνία

-          Προστασία περιβάλλοντος και κοινών πόρων

Β) Παρέμβαση για τη βελτίωση των παρεχόμενων δημόσιων (κοινών) υπηρεσιών

-          Συστηματική παρακολούθηση ικανοποίησης τουριστών, επιχειρηματιών, κατοίκων (έρευνα 2017)

-          Σύστημα παρακολούθησης επιδόσεων σε ότι αφορά τις δημόσιες λειτουργίες

-          Συστηματική εκπαίδευση ανθρώπινου δυναμικού, εργοδοτών και εργαζομένων, μέσα από την οργάνωση των κατάλληλων σεμιναρίων

-          Δημιουργία ομάδας στήριξης των τοπικών επιχειρηματιών για εισαγωγή καινοτομιών στη λειτουργία της επιχείρησης τους μέσω της αξιοποίησης των τοπικών πόρων

Γ) Εμπλουτισμός του τουριστικού προϊόντος παρακολουθώντας τις εξελίξεις

-          Αξιοποίηση των υπαρχόντων πόρων για ανάπτυξη ειδικών τουριστικών προϊόντων για την ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και πόρων κάθε προορισμού (υλικών και άυλων) με στόχο την διαφοροποίηση των προορισμών με βάση τη «Νησιωτική Ταυτότητα»: αρχαιολογικοί περίπατοι, γαστρονομικοί-οινικοί περίπατοι, φυσιολατρικοί-πεζοπορικοί περίπατοι

-          Δημιουργία δικτύου επισκέψιμων χώρων με βάση τα σημαντικά ιστορικά στοιχεία και μνημεία με τη δημιουργία ΚΟΙΝΣΕΠ

-          Δημιουργία πινακίδων ενημέρωσης τουριστών στα θέλγητρα και σημεία θέασης

-          Δημιουργία μικρών εντύπων ενημέρωσης τουριστών

Δ) Βελτίωση του συστήματος τοπικής τουριστικής διακυβέρνησης

-          Δημιουργία και προώθηση της εικόνας σε επίπεδο νησιωτικού προορισμού - σύστημα προβολής και ενημέρωσης για τις δυνατότητες-δραστηριότητες του προορισμού

-          Δημιουργία σλόγκαν και διαφημιστικής προβολής πάνω σε στοιχεία «μοναδικότητας» που θα προτρέπουν τον τουρίστα να έρθει (διαφορετικό μεταξύ ελλήνων / αλλοδαπών )

-          Δημιουργία ενός κέντρου ενημέρωσης των επισκεπτών για την ταυτότητα, την ιστορία και τα αξιοθέατα του νησιού

-          Η επεξεργασία, η παρακολούθηση υλοποίησης και η αξιολόγηση  ενός σχεδίου τουριστικής ανάπτυξης βασισμένου στην ανάδειξη της ταυτότητας της Σαντορίνης

-          Η σταθερή επιδίωξη για συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στη λήψη αποφάσεων»

Η παρούσα πρόταση βασίζεται στην αρχική διαπίστωση που καταγράφεται σε πολλά σημεία του Π3 όπου αναλύεται γενικά η κατάσταση του τουρισμού στη Σαντορίνη και η τουριστική πολιτική που ασκείται μέχρι σήμερα ότι:

-          Δεν υπάρχει συγκροτημένη και ολοκληρωμένη τουριστική πολιτική αλλά «σπέρματα» τουριστικής προβολής που περιλαμβάνουν κυρίως συμμετοχή σε κλασσικές δράσης προβολής (πχ. εκθέσεις) και δράσεις φιλοξενίας. Παράλληλα αναλαμβάνονται και δράσεις που εντάσσονται στη λογική είτε της αναβάθμισης του τουριστικού προϊόντος (πχ. έτος γαστρονομίας), είτε της αντιμετώπισης της εποχικότητας (πχ. Σαντορίνη προορισμός όλο το έτος), είτε και διαφοροποίησης του προϊόντος (πχ. πολιτιστικά δρώμενα, επίσκεψη ηφαιστείου), που όμως σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως ολοκληρωμένη τουριστική πολιτική.

-          Δεν υπάρχει φορέας σχεδιασμού και άσκησης τουριστικής πολιτικής σε επίπεδο προορισμού, ούτε όμως η Σαντορίνη βρίσκεται κάτω από την «ομπρέλα» κάποιας άλλης δομής περιφερειακού ή άλλου επιπέδου. Σε πολιτικό επίπεδο, η Επιτροπή Τουρισμού του Δήμου όπως και η αντίστοιχη του Επαρχείου υπολειτουργούν. Ταυτόχρονα δεν υπάρχει κάποιο κείμενο που να έχει τη μορφή σχεδίου τουριστικής ανάπτυξης στο Επιχειρησιακό Σχέδιο του Δήμου για τη περίοδο 2012-14[5], ενώ μέχρι σήμερα δεν έχει εκπονηθεί νέο επιχειρησιακό σχέδιο.  

-          Σε επίπεδο υλοποίησης δράσεων, όσες δεν αποτελούν αντικείμενο (αρμοδιότητα) κάποιας άλλης δημοτικής υπηρεσίας ή δομής φαίνεται ότι υλοποιούνται από το Γραφείο Δημοσίων Σχέσεων του Δήμου.

Αν και σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο είναι σκόπιμο να υπάρχει μια αναλυτική περιγραφή όλων των βραχυπρόθεσμων και μεσο-μακροπρόθεσμων μέτρων και συγκεκριμένων δράσεων που θα οδηγήσουν στην υλοποίηση των στόχων με την αντιμετώπιση των προβλημάτων και στην αξιοποίηση των ισχυρών σημείων και των ευκαιριών, κρίνεται σκόπιμο να δοθεί έμφαση σε μια σειρά από εμβληματικά και άμεσα υλοποιήσημα μέτρα που θα επιτρέψουν να υπάρξουν εμφανή αποτελέσματα δίνοντας την αίσθηση ότι «κάτι κινείται». Η εμπέδωση της αίσθησης αυτής θα επιτρέψει να υπάρξει μεγαλύτερη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα. Απώτεροι στόχοι παραμένουν:

-          η αξιοποίηση των ευρημάτων που προέκυψαν από την έρευνα του 2016 όπως αποτυπώνονται στη swot analysis

-          η συγκέντρωση όσο το δυνατόν περισσότερων δεδομένων ώστε οι πολιτικές που θα αναλαμβάνονται να βασίζονται στην ανάλυση της πραγματικής κατάστασης με βάση και τα διεθνή πρότυπα

-          η σταδιακή ικανοποίηση όλο και περισσότερων κριτηρίων του ερωτηματολογίου προορισμού του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού.

Πρώτης προτεραιότητας θέμα και με βάση τις προδιαγραφές της ίδιας της μελέτης που είναι η δημιουργία Φορέας Διαχείρισης και Προβολής Προορισμού στη Σαντορίνη, είναι αυτό το θέμα της Τουριστικής Διακυβέρνησης. Εχει επισημανθεί από την αρχή της διαδικασίας της εκπόνησης αυτής της μελέτης ότι ανεξάρτητα από τη στρατηγική που θα αποφασιστεί και το περιεχόμενων των δράσεων που θα υιοθετηθούν για υλοποίηση, η λειτουργία του Φορέα είναι επιβεβλημένη όπως δείχνει η διεθνής εμπειρία 20 τουλάχιστον χρόνων και οι παροτρύνσεις του UNWTO για την αναγκαιότητα δημιουργίας φορέα ως προϋπόθεση για τη χάραξη και υλοποίηση ολοκληρωμένης τουριστικής πολιτικής, ξεπερνώντας την εστίαση αποκλειστικά σε δράσεις προβολής. Το 2^ο παραδοτέο της μελέτης είχε μάλιστα ως αντικείμενο την επεξεργασία εναλλακτικών προτάσεων για τη δημιουργία και το αντικείμενο λειτουργίας του Φορέα.

Με βάση τον UNWTO, ένας προορισμός οφείλει:

1)      Να έχει επεξεργασμένη πολυετή στρατηγική βιώσιμου προορισμού

-           που να περιλαμβάνει οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, περιβαλλοντικά θέματα.  

-          Να έχει ετήσιο σχέδιο δράσης με εξασφαλισμένη χρηματοδότηση

-          να έχει εκπονηθεί μετά από διαβούλευση, να υπάρχουν δημόσιες εκθέσεις αποτελεσμάτων πάνω στην οποία να γίνεται συζήτηση

2)      Να έχει σύστημα παρακολούθησης αποτελεσμάτων και επιπτώσεων και να δημοσιοποιεί τις σχετικές εκθέσεις

3)      Να έχει στρατηγική διαχείρισης της εποχικότητας

4)      Να έχει στρατηγική προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή

5)      Να έχει κατάλογο τουριστικών θελγήτρων ιεραρχημένων με βάση τη σπουδαιότητα τους και το βαθμό αξιοποίησης τους

6)      Να έχει σχέδιο χρήσεων γης με προστασία στη δόμηση και ρυθμίσεις στις ευαίσθητες περιοχές

7)      Να έχει πολιτική προσπελασιμότητας για όλους

8)      Να υλοποιεί έρευνα ικανοποίησης τουριστών

9)      Να έχει σχέδιο για την ασφάλεια και προστασία των τουριστών

10)  Να έχει σχέδιο διαχείρισης κρίσεων

11)  Να έχει πρότυπα βιωσιμότητας και εφαρμογής τους από τις επιχειρήσεις

12)  Να έχει Φορέα Διαχείρισης Προορισμού με τη συμμετοχή και του ιδιωτικού τομέα με επαρκή χρηματοδότηση και στελέχωση

   Η σημερινή αδράνεια και δυστοκία στη συλλειτουργία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα  που παρατηρείται ως συνέπεια από τη μια πλευρά της μεγάλης επιτυχίας του προορισμού, ειδικά τα τελευταία χρόνια, και από την άλλη πλευρά των αντίθετων απόψεων σε ότι αφορά στο μέλλον της τουριστικής ανάπτυξης ακόμη και μεταξύ των επιχειρηματιών, δεν επιτρέπει τη διαχείριση των προβλημάτων και των κινδύνων που υπάρχουν και καταγράφηκαν στη προηγούμενη ανάλυση, αλλά και στην αξιοποίηση των ισχυρών σημείων και των ευκαιριών.

Η ύπαρξη του Φορέα αποτελεί προϋπόθεση τόσο για το σχεδιασμό όσο και την υλοποίηση των περισσότερων από τις δράσεις που αναφέρονται είτε στο ερωτηματολόγιο του UNWTO, είτε στην αρχική πρόταση, λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαιτερότητα του τουριστικού τομέα που απαιτεί:

-          Συνεργασία δημόσιου τομέα στον οποίον ανήκει η συντριπτική πλειοψηφία των πόρων και του ιδιωτικού τομέα που μέσα από τις επιχειρήσεις παράγει τις αναγκαίες υπηρεσίες. ΄

-          Η συνεργασία είναι απαραίτητη για τη δημιουργία ολοκληρωμένων ποιοτικών προϊόντων και βέβαια για τη προβολή και την ενημέρωση. Να σημειωθεί ότι πρακτικά σήμερα η προβολή του προορισμού είναι στα χέρια των ΤΟ, των πλατφορμών κρατήσεων (Booking, Expedia κλπ) και των εταιρειών οικονομίας διαμερισμού (airbnb κλπ) οι οποίες εστιάζουν τη προβολή στα καταλύματα, αλλά και γενικότερα σε ότι αποτελεί προτεραιότητα για τις επιχειρήσεις τους. Η δημιουργία ενός πολυεπίπεδου portal από τη πλευρά της Σαντορίνης θα αποτελέσει έναν τρόπο παρέμβασης στην τουριστική αγορά με βάση τις τοπικές προτεραιότητες.

-          Η ύπαρξη μεγάλου αριθμού πολύ μικρών επιχειρήσεων απαιτεί στήριξη από τον δημόσιο τομέα σε μια σειρά από θέματα όπως είναι η ενημέρωση των επιχειρήσεων, η κατάρτιση εργοδοτών και εργαζομένων.

Είναι γεγονός ότι οι δομές συνεργασίας μέχρι σήμερα έχουν περιορισμένη επιτυχία στη χώρα μας:

Α) σε ότι αφορά τις Επιτροπές Τουριστικής Προβολής που είναι γνωμοδοτικές για τους φορείς αυτοδιοίκησης που τις λειτουργούν είτε υπολειτουργούν (όπως στη περίπτωση της Σαντορίνης που δεν συγκλήθηκε ούτε μία φορά για να ενημερωθεί για το παρόν έργο), είτε έχουν αδρανήσει, είτε αποτελούν σημείο στείρας πολιτικής αντιπαράθεσης χωρίς να προσδίδουν την απαραίτητη προστιθεμένη αξία.

Β) σε ότι αφορά τις Εταιρείες ειδικού σκοπού που είχαν συσταθεί παλαιότερα σε ορισμένες περιοχές, υπήρξε πρόβλημα οικονομικής βιωσιμότητας για διάφορους λόγους (πχ αδυναμία εξεύρεσης ίδιων πόρων με ανάπτυξη δραστηριοτήτων που θα έφερναν έσοδα, απροθυμία των ιδιωτικών φορέων να χρηματοδοτήσουν κλπ) και οδηγήθηκαν σε αναστολή λειτουργίας.

Η πρόταση δημιουργίας ΦΔΠΠ περιλάμβανε εναλλακτικά σενάρια με βάση το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο που δημιουργεί περιορισμούς σε ότι αφορά στη σύσταση νέων νομικών προσώπων & επιχειρήσεων από τους δήμους. Η πρόταση για αξιοποίηση της ΓΕΩΘΗΡΑ ΑΕ για το σκοπό αυτό έγινε για να αντιμετωπιστεί άμεσα η ανάγκη ενός φορέα που θα αναλάβει:

Α) όλο το έργο της προβολής που περιλαμβάνει

-          τη δημιουργία εικόνας και της προώθησης της στις αγορές (ειδικά για την επίτευξη του στόχου για τουρισμό όλο το χρόνο είναι απαραίτητο η Σαντορίνη να προβάλει «διαφορετική» εικόνα ανάλογα με την εποχή),

-          την παροχή πληροφοριών και σύστημα κρατήσεων στους πιθανούς & υποψήφιους επισκέπτες ώστε πρώτα να πεισθούν τελικά να επιλέξουν τον προορισμό για τις διακοπές τους και στη συνέχεια να οργανώσουν το ταξίδι τους μέσα από τη προσφορά δυνατότητας κρατήσεων. Το σύστημα κρατήσεων θα μπορούσε να αποφέρει και έσοδα στην εταιρεία αφού ως γνωστό οι διάφορες πλατφόρμες κρατήσεων κρατούν από τις επιχειρήσεις 10 έως 20%  των εσόδων τους

-          τη παροχή ενημέρωσης σε όσους βρίσκονται ήδη στο νησί τόσο για τα αξιοθέατα που υπάρχουν όσο και για τις δραστηριότητες, εκδηλώσεις και ότι άλλο

-          την καταγραφή του βαθμού ικανοποίησης των τουριστών ως εισροή πληροφορίας που θα μεταφερθεί στη συνέχεια στο σχεδιασμό πολιτικής

Β) το έργο χάραξης της τουριστικής πολιτικής και της παρακολούθησης της υλοποίησης της από τις καθ’ύλη αρμόδιες υπηρεσίες, φορείς και ιδιώτες.

Γ) το έργο της υποστήριξης του δήμου αλλά και των επιχειρήσεων στο να ανταποκριθούν στις ανάγκες του σχεδιασμού για βελτίωση και διαφοροποίηση των υπηρεσιών που προσφέρουν ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της βιώσιμης ανάπτυξης.

Η ανάληψη αυτού του έργου από τη ΓΕΩΘΗΡΑ μπορεί να επιτευχθεί μέσα από προγραμματική σύμβαση με το Δήμο που θα προβλέπει και την ανάλογη χρηματοδότηση. Η εμπλοκή των ιδιωτών που θα επέτρεπε τη διεύρυνση του έργου με τη παροχή ανάλογων πόρων μπορεί να γίνει με μορφή κοινοπραξίας που θα εξασφαλίζει την λειτουργικότητα του εγχειρήματος.

Παράλληλα θα πρέπει να υπάρξει ουσιαστική ενεργοποίηση είτε της υφιστάμενης Επιτροπής Τουρισμού ή κάποιας άλλης δομής (πχ. Επιτροπή βιώσιμου Τουρισμού που ήταν η πρόταση μας με βάση το σχεδιασμό του έργου) με τη ΓΕΩΘΗΡΑ στο ρόλο του εισηγητή και του εκτελεστή των αποφάσεων. Οι αποφάσεις αυτές θα αφορούν είτε δράσεις που θα υλοποιεί η ΓΕΩΘΗΡΑ, είτε δράσεις που θα υλοποιεί ο Δήμος και τα νομικά του πρόσωπα, είτε θα αφορούν δράσεις που θα πρέπει να υλοποιήσουν οι επαγγελματικοί φορείς και οι επιμέρους επιχειρήσεις.

Ως εναλλακτική (ίσως και μελλοντική) λύση εμφανίζεται η δυνατότητα δημιουργίας Αστικής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας με μέλη όποιους ως άτομα, επιχειρήσεις και φορείς επιθυμούν να συμβληθούν σ’αυτή τη προσπάθεια πέρα από τον Δήμο Θήρας ή την ΓΕΩΘΗΡΑ. Το πρόβλημα στη περίπτωση αυτή είναι η εξασφάλιση πόρων σε διαρκή βάση. Εστω και αν η πρόταση για τη λειτουργία του ΦΔΠΠ είναι να έχει έσοδα τόσο από τη λειτουργία ως πλατφόρμα κρατήσεων όσο και από την παροχή υπηρεσιών στις επιχειρήσεις στο πλαίσιο των δράσεων για τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών δεν εκτιμάται ότι –τουλάχιστον στην αρχή- θα μπορεί να είναι βιώσιμη χωρίς εξωτερική ενίσχυση.

Στον Πίνακα που ακολουθεί[6] θα γίνει προσπάθεια να συνδεθούν σχηματικά τα ευρήματα της swot analysis με τους 4 άξονες δράσης που έχουν προταθεί, ενώ θα υπάρξει η ανάλυση όπου θεωρηθεί απαραίτητο.

Ο πίνακας μπορεί να «διαβαστεί» με δύο τρόπους:

-          ο πρώτος είναι οριζόντιος. Η πρώτη στήλη καταγράφει τα σημαντικότερα ισχυρά σημεία της Σαντορίνης και ευκαιρίες που παρουσιάζει το διεθνές περιβάλλον που πρέπει να αξιοποιηθούν καθώς και τα αδύνατα σημεία του προορισμού και τους κινδύνους του εξωτερικού περιβάλλοντος που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Αποτελεί μια «παραδοσιακή» προσέγγιση ανά θέμα.

	Βελτίωση ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών από ιδιώτες – υπεύθυνες, βιώσιμες επιχειρήσεις	Βελτίωση ποιότητας παρεχόμενων δημόσιων υπηρεσιών – υπεύθυνος, βιώσιμος προορισμός	Εμπλουτισμός τουριστικού προϊόντος	DMMO Τουριστική διακυβέρνηση
Ισχυρά σημεία
Ισχυρό brand name		Ολοκληρωμένο σύστημα προβολής-πληροφόρησης-ενημέρωσης & καταγραφής ικανοποίησης τουριστών		Επανακαθορισμός εικόνας (με τη δύναμη της γης)  –συνεχής παρακολούθηση  εξελίξεων – Τουριστικό Παρατηρητήριο
Σαντορίνη προορισμός 12 μηνών			Διαφοροποίηση προσφοράς	Διαφοροποίηση προβολής ανάλογα με την εποχή
Αρχαιολογικοί χώροι		Βελτίωση επισκεψιμότητας & πληροφόρησης	Δημιουργία πολιτιστικών – ιστορικών διαδρομών	Προώθηση πολιτιστικού τουρισμού
Οικιστικά σύνολα, υπόσκαφα, εκκλησίες		Βελτίωση  πληροφόρησης Αναβαθμίσεις οικισμών, κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, πεζόδρομοι, ταμπέλες ενημέρωσης σε σημεία ενδιαφέροντος,  ταμπέλες προσανατολισμού	Δημιουργία πολιτιστικών -αρχιτεκτονικών διαδρομών
Γεωλογικά μνημεία		Μουσείο Ηφαίστου	Οι δρόμοι του Ηφαίστου	Προώθηση γεωτουρισμού
Τοπικά προϊόντα – Σαντορίνη γαστρονομικός προορισμός	Aegean cuisine, ελληνικό πρωινό,		Δίκτυο παραγωγικών διαδρομών & εστιατορίων	Προώθηση γαστρονομικού τουρισμού
Συνεδριακές υποδομές				Προώθηση συνεδρίων με ειδική θεματική και χαρακτήρα
Αδύνατα σημεία
Διαχείριση στερεών αποβλήτων	Ατομικοί κάδοι επιχειρήσεων – διαχωρισμός & κομποστοποίηση	Βελτίωση του συστήματος συλλογής των επιμέρους σειρών και προώθηση τους στο τελικό σημείο απόθεσης
Ενημέρωση	Σύνδεση επιχειρηματικών ιστοσελίδων με πλατφόρμα	Δημιουργία του Santorini story telling στο κτίριο Νομικού- Οία		Δημιουργία πλατφόρμας για προβολή, πληροφόρηση ενημέρωση, καταγραφή ικανοποίησης τουριστών
Χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης εργοδοτών	Εκπαίδευση με βάση τις αρχές της υπεύθυνης επιχείρησης			Μαθήματα αχρονικής εκπαίδευσης από απόσταση
Χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης εργαζομένων	Εκπαίδευση με βάση τις αρχές της υπεύθυνης επιχείρησης			Μαθήματα αχρονικής εκπαίδευσης από απόσταση
Βελτίωση  μεταφορών	Εκπαίδευση οδηγών	βελτίωση των ΜΜΜ – εκπαίδευση προσωπικού – ενημέρωση τουριστών		Πρόγραμμα βιώσιμης κινητικότητας
Ελλειψη συνεργασίας	Ενίσχυση κλαδικών συλλόγων	Ετήσιος απολογισμός δράσεων τουρισμού		Επιτροπή τουρισμού – Δημόσιες διαβουλεύσεις – Ηλεκτρονική ενημέρωση – Ερωτηματολόγια ικανοποίησης επιχειρήσεων & κατοίκων

	Βελτίωση ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών από ιδιώτες – υπεύθυνες, βιώσιμες επιχειρήσεις	Βελτίωση ποιότητας παρεχόμενων δημόσιων υπηρεσιών – υπεύθυνος, βιώσιμος προορισμός	Εμπλουτισμός τουριστικού προϊόντος	DMMO Τουριστική διακυβέρνηση
Ευκαιρίες
Ευαισθητοποίηση τουριστών	Ενημέρωση τουριστών	Ενημέρωση τουριστών	Διαχείριση τουριστών με αξιοποίηση άλλων πόρων	Δημιουργία Tourism passport
Αξιοποίηση τάσης για βιώσιμο τουρισμό	Υιοθέτηση προτύπων ποιότητας και υπευθυνότητας	Βελτίωση στη διαχείριση των περιορισμένων δημόσιων πόρων		Υποστήριξη δράσεων ιδιωτικού και δημόσιου τομέα
Τροποποίηση θεσμικού πλαισίου αυτοδιοίκησης		Αντιμετώπιση δυσλειτουργιών για θέματα τοπικού ενδιαφέροντος		Ρύθμιση σε ότι αφορά τις δομές διαχείρισης προορισμού
Μεσογειακή Διατροφή	Ανάδειξη της ελληνικής κουζίνας
Κοινωνική Οικονομία			Αξιοποίηση ανενεργών τουριστικών πόρων
Κίνδυνοι
Αυξηση ανταγωνισμού από περιοχές χαμηλού κόστους	Αναβάθμιση υπηρεσιών	Αναβάθμιση υπηρεσιών	Διαφοροποίηση προϊόντος	Ενίσχυση της δράσης «Σαντορίνη 12μηνος προορισμός»
Κλιματική αλλαγή	Προσαρμογή μονάδων στις νέες ανάγκες	Διαχείριση πόρων όπως πχ. παραλιών, νερού, ενέργειας	Ανάπτυξη προϊόντων με διαφορετική εποχικότητα	Υποστήριξη εναλλακτικού σχεδιασμού

-          ο δεύτερος είναι κάθετος και αποτελεί μια λειτουργική ενοποίηση των δράσεων με βάση τους στόχους.

Ο πρώτος στόχος αφορά τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών από τις επιχειρήσεις που έχει ως στόχο τη δραστηριοποίηση τους μέσα από μια λογική διαρκούς αυτοβελτίωσης ώστε να συμβάλει η κάθε μία από αυτές στην επίτευξη των κοινών στόχων που έχουν συναποφασιστεί. Η λειτουργία μιας επιχείρησης ως υπεύθυνης εστιάζει κυρίως σε 4 άξονες-στόχους:

-             ικανοποίηση του επιχειρηματία μέσα από τη βελτίωση της διαχείρισης-διοίκησης  της επιχείρησης ώστε να επιτυγχάνεται η οικονομική βιωσιμότητα της

-             ικανοποίηση του πελάτη μέσα από τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Ως γνωστόν ο ικανοποιημένος πελάτης αποτελεί τον καλύτερο διαφημιστή της επιχείρησης και του προορισμού. Η βελτίωση της λειτουργίας των επιχειρήσεων στηρίζεται στην εκπαίδευση και ενημέρωση των επιχειρηματιών. Ο έλεγχος της ικανοποίησης των πελατών πρέπει να γίνεται σε επίπεδο επιχείρησης με βάση ειδικά ερωτηματολόγια  

-             ικανοποίηση των εργαζόμενων μέσα από την εξασφάλιση της νομιμότητας, της ασφάλειας και της υγιεινής. Οι ευχαριστημένοι εργαζόμενοι συμβάλλουν τα μέγιστα στην επιτυχία της επιχείρησης. Η αρχική εκπαίδευση και η συνεχής κατάρτισης αλλά και ενημέρωση των εργαζόμενων αποτελεί το βασικό μέσο επίτευξης του στόχου

-             ικανοποίηση της τοπικής κοινωνίας μέσα από τη όσο το δυνατόν καλύτερη διάχυση των ωφελειών σ’ αυτήν. Αυτό αφορά στη χρήση τοπικών επιχειρήσεων για την κάλυψη των αναγκών της επιχείρησης του αλλά και της πληροφόρησης των τουριστών (πχ. αγορά τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών), την αξιοποίηση του τοπικού ανθρώπινου δυναμικού, τη προστασία του περιβάλλοντος και γενικότερα της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Οι «ευχαριστημένοι» κάτοικοι μπορεί να συμβάλουν στην υψηλότερη ικανοποίηση των τουριστών αφού παρεμβαίνουν ανά πάσα στιγμή στη διαμόρφωση του τουριστικού προϊόντος μέσα από την πληροφόρηση και τη βοήθεια που συχνά καλούνται να προσφέρουν.

-             ικανοποίηση της κοινωνικής της υπευθυνότητας προς το σύνολο. Αυτό μπορεί να αφορά την τήρηση της νομιμότητας σε ότι αφορά τη κατασκευή και τη λειτουργία της επιχείρησης, τη συμβολή του στη χρηματοδότηση των τοπικών αναγκών και δράσεων μέσω της καταβολής των τοπικών φόρων, τη συνεργασία σε τυπικά και άτυπα δίκτυα, στη παροχή πληροφοριών που θα επιτρέπουν τον καλύτερο σχεδιασμό κλπ

Αντίστοιχη είναι η προσέγγιση του 2^ου στόχου του υπεύθυνου, βιώσιμου προορισμού με έμφαση:

-          Στην ικανοποίηση των επιχειρήσεων μέσα από τη παροχή των απαραίτητων οικονομικών και κοινωνικών υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος για τη λειτουργία των επιχειρήσεων (πχ. ενέργεια, δίκτυο & υπηρεσίες μεταφορών, προβολή, ύδρευση, αποχέτευση, διαχείριση στερεών αποβλήτων). Είναι απαραίτητο να γίνεται ετήσιος απολογισμός της δράσης και να καταγράφονται τα προβλήματα που υπάρχουν από τη πλευρά των επιχειρήσεων στη προσπάθεια τους να πετύχουν τον κοινό στόχο

-          Στην ικανοποίηση των τουριστών μέσα από τη παροχή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος (πχ. υπηρεσίες ενημέρωσης, υπηρεσίες μεταφορών, υπηρεσίες διαδικτύου κλπ). Το επίπεδο ικανοποίησης των τουριστών από τον προορισμό πρέπει να ελέγχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα και το υλικό του να λαμβάνεται υπόψη στο σχεδιασμό

-          Στην ικανοποίηση των εργαζομένων ώστε να αποδίδουν στο έργο τους που είναι η ικανοποίηση των χρηστών των υπηρεσιών

-          Στην ικανοποίηση των κατοίκων με τη παροχή υπηρεσιών που να εξασφαλίζουν υψηλή ποιότητα ζωής με τη διακίνηση σχετικού ερωτηματολογίου

Ο τρίτος στόχος αφορά τον εμπλουτισμό και τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος προκειμένου μέσα από την ανάδειξη των τοπικών πόρων να ενδυναμωθεί η τοπική ταυτότητα,  να βελτιωθεί η αναγνωρισιμότητα και η απόδοση του παρεχόμενου τουριστικού προϊόντος.  Μία δράση σημαντική προς το σκοπό αυτό είναι η δημιουργία ενός χώρου που θα ενημερώνει τους επισκέπτες για τα ιστορικά, πολιτιστικά, περιβαλλοντικά κλπ στοιχεία του προορισμού, θα αποτελεί ένα σημείο για μια ολοκληρωμένη γνώση του προορισμού με βάση τη λογική του «story telling». Η σφαιρική ενημέρωση του τουρίστα για τον προορισμό και τα αξιοθέατα του θα συμβάλει στη καλύτερη διαχείριση του στο χώρο και θα αυξήσει το ενδιαφέρον και την επισκεψιμότητα σε σημαντικά στοιχεία του τόπου, εμπλουτίζοντας το προϊόν και προτρέποντας τους επισκέπτες να παραμείνουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Στόχος των παραπάνω είναι η βελτίωση της εμπειρίας του τουρίστα. Παράλληλα, οι τοπικοί φορείς θα επιδιώξουν να δημιουργήσουν σε συνεργασία δημόσιου, ιδιωτικού και κοινωνικού τομέα να παραχθούν «ειδικά» τουριστικά προϊόντα που θα προσφέρονται σε ειδικά κοινά.

Αν και το να στρέψει κανείς τα βλέμματα των τουριστών μακριά από την Καλντέρα δεν είναι εύκολος στόχος, όμως είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να περιοριστεί η πίεση που δέχεται η περιοχή, αξιοποιώντας τα σημαντικά θέλγητρα που έχει το νησί μέσα από τη σωστή οργάνωση

Αν και τέταρτος στόχος, όπως αναφέρθηκε προηγούμενα πρώτη προτεραιότητα αποτελεί η δημιουργία ενός λειτουργικού και αποτελεσματικού συστήματος τοπικής τουριστικής διακυβέρνησης γεγονός που αποτελεί μια σημαντική έλλειψη ειδικά για έναν προορισμό όπως η Σαντορίνη, όπου ο τουρισμός αποτελεί κυρίαρχη δραστηριότητα. Με βάση τα διεθνή πρότυπα απαιτείται η ύπαρξη τόσο μιας τεχνοκρατικής δομής όσο και ενός πολιτικού οργάνου:

-                Η τεχνοκρατική δομή, με τη λογική του ΦΔΔΠ, αναλαμβάνει να αναλύσει τα δεδομένα της τουριστικής δραστηριότητας και να εισηγηθεί τις απαραίτητες κινήσεις προς το πολιτικό όργανο και στη συνέχεια να εφαρμόσει και -εξ αιτίας της ιδιαιτερότητας της τουριστικής δραστηριότητας- να εποπτεύσει στην εφαρμογή των αποφάσεων του πολιτικού οργάνου, ενημερώνοντας το διαρκώς γι’αυτό (και για τις δυσκολίες ή αδυναμίες εφαρμογής ώστε να υπάρξουν οι αναγκαίες πολιτικές παρεμβάσεις – διορθωτικές κινήσεις) και για τα αποτελέσματα. Επικεφαλής της δομής αυτής είναι ο destination manager που είναι αρμόδιος για τον συντονισμό του όλου έργου που μπορεί να αφορά είτε μόνο τη προώθηση (marketing) του προορισμού, είτε και τη διαχείριση του (management).

-                Το πολιτικό όργανο συναποτελείται από όλους τους φορείς του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που έχουν ρόλο σε όλες τις φάσεις της παραγωγής και της διάθεσης του τουριστικού προϊόντος. Ο ρόλος του οργάνου αυτού είναι να χαράσσει τους στόχους και τα βασικά μέτρα πολιτικής με βάση τις εισηγήσεις του ΦΔΔΠ και να δίνει εντολές για την υλοποίηση της κινητοποιώντας όλα τα μέλη.

---

[1] Η «Καταγραφή, Ανάλυση και Διαχείριση του βαθμού ικανοποίησης Τουριστών και Επισκεπτών» που προβλεπόταν για το 4^ο παραδοτέο έχει ήδη ενσωματωθεί στο 3ο

[2] Η καταγραφή της πολιτικής του Δήμου έχει συμπεριληφθεί στο 3^ο παραδοτέο στο οποίο έχει γίνει και η παρουσίαση της απάντησης του Δήμου στο ερωτηματολόγιο προορισμού του UNWTO.

[3] Ο WTO ορίζει τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη ως: «Ανάπτυξη η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες των τουριστών και των περιοχών υποδοχής στο παρόν, ενώ προστατεύει και αυξάνει τις ευκαιρίες για το μέλλον. Θεωρείται ότι οδηγεί στη διαχείριση όλων των πόρων με ένα τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν να ικανοποιούνται οι οικονομικές, κοινωνικές και αισθητικές ανάγκες, ενώ διατηρεί την πολιτιστική ακεραιότητα, τις σημαντικές οικολογικές διαδικασίες, τη βιολογική ποικιλότητα και το σύστημα υποστήριξης της ζωής» (WTO 2001),

[4] ΠΔ της 16-2-1990 (ΦΕΚ 139/Δ/19.3.90) όπως αυτό τροποποιήθηκε και ισχύει Π.Δ. της 27.4.2012 (ΦΕΚ 144/ΑΠΠ/30.4.2012).

[5] Η δομή που έχει προκαθορίσει το Υπουργείο Εσωτερικών για τα επιχειρησιακά προγράμματα τόσο των Δήμων όσο και των Περιφερειών που προβλέπει έντονη κλαδική διάσταση δυσκολεύουν αντικειμενικά τη διαμόρφωση προγράμματος για τον τουρισμό που από τη φύση του είναι μια «διακλαδική» δραστηριότητα.

[6] Ο πίνακας είναι ενδεικτικός και θα διαμορφωθεί με βάση τη συζήτηση που θα υπάρξει κατά τη προβλεπόμενη διαβούλευση, ενώ μπορεί να αναδιαμορφώνεται με βάση τη πολιτική που θα αποφασίζεται