ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΔΙΟΥ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

Με την υποστήριξη της

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ - ΓΔ 16

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

ΛΕΣΒΟΣ

1 - 30 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1995

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

Θεοδοσία Ανθοπούλου - Γιάννης Σπιλάνης

Διδάσκοντες Πανεπιστημίου Αιγαίου

Επιστημονικοί Υπεύθυνοι Campus Λέσβου

Σε εποχή που φαίνεται να είναι δύσκολη για το παρόν και το μέλλον του τουρισμού στη χώρα μας και στη Λέσβο ειδικότερα, διοργανώθηκε το Σεπτέμβριο ένα Πανεπιστημιακό Εργαστήριο Πεδίου (Campus) με θέμα “Τουρισμός υπαίθρου και σχεδιασμός νέων προϊόντων στη Λέσβο”.

Τα Campus, που οργανώνονται με την οικονομική στήριξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, βασίζονται σε τρεις απλές ιδέες: εκμάθηση για τους συμμετέχοντες, έκφραση αλληλεγγύης προς το τοπικό πληθυσμό και αλληλοκατανόηση μεταξύ πολιτών της Ευρωπαϊκής Ενωσης μέσα από τη συμβίωση και τη συνεργασία που διαρκεί ένα μήνα.

Το συγκεκριμένο Campus, στο οποίο συμμετείχαν 10 φοιτητές από πέντε χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης και δύο Ελληνες, με σπουδές και εμπειρίες πάνω στο αντικείμενο, είχε ως στόχο να επεξεργαστεί συγκεκριμένες ιδέες-προτάσεις για τη δημιουργία νέων τουριστικών προϊόντων προσαρμοσμένων στις ιδιαιτερότητες του χώρου, απαραίτητων για την ανανέωση και διαφοροποίηση της τουριστικής εικόνας της Λέσβου, χρησιμοποιώντας ως βάση τον αγροτικό χώρο.

Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων διοργανώθηκαν διαλέξεις και συζητήσεις με ειδικούς επιστήμονες πάνω σε θέματα, όπως οι νέες τάσεις στο τουρισμό (στροφή από το μαζικό απρόσωπο και παθητικό τουρισμό σε τουρισμό συμμετοχικό, επιλεκτικό, με σεβασμό στο τοπικό πολιτισμό και το περιβάλλον, στροφή από το τουρισμό καταλύματος στο τουριστικό προϊόν), οι νέες μορφές τουρισμού, όπως πχ. ο αγροτουρισμός, ο πολιτιστικός τουρισμός, ο περιβαλλοντικός τουρισμός κλπ., που διαφοροποιούν τη μονόπλευση ζήτηση για τουρισμό παραλίας, οι μέθοδοι αξιοποίησης τοπικών πόρων και σχεδιασμού τουριστικών προϊόντων. Επίσης, με ορμητήρια τα πολύκεντρα της Αγίας Παρασκευής και του Πλωμαρίου, έγιναν πολλές επισκέψεις στα περισσότερα χωριά της κεντρικής και ανατολικής Λέσβου για να γνωρίσουν οι φοιτητές το χώρο, να συναντήσουν και να συζητήσουν με ανθρώπους που ζούν και δραστηριοποιούνται σ’ αυτόν, γνώστες των τοπικών χαρακτηριστικών και προβλημάτων, έτσι ώστε οι προτάσεις να μην είναι θεωρητικές αλλά πρακτικά εφαρμόσιμες.

Η χρησιμότητα της δουλειάς που έγινε είναι πολλαπλή:

·      Αναπτύχθηκε μεθοδολογία για το σχεδιασμό τουριστικών προϊόντων και συγκεκριμένων διαδρομών, που θα είναι στη διάθεση όποιου ενδιαφέρεται να τη χρησιμοποιήσει, ιδιαίτερα για το δυτικό τμήμα του νησιού, που δυστυχώς δεν είχαμε το χρόνο να το επισκεφθούμε.

·      Εγινε για πρώτη φορά δουλειά πεδίου για τη καταγραφή των πολιτιστικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών πόρων που μπορούν να αξιοποιηθούν μέσα από το τουρισμό.

·      Εδειξε στη πράξη τι είναι ο εκπαιδευτικός τουρισμός και πως μπορεί να αναπτυχθεί μια από τις νέες μορφές τουρισμού στο νησί, ιδιαίτερα αν αξιοποιηθεί σωστά το Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

·      Εδωσε την ευκαιρία για να γνωρίσουν τη Λέσβο, τη φύση της, τα αξιοθέατα, τη κουλτούρα της, τα προϊόντα της,  νέοι άνθρωποι - επιστήμονες που σίγουρα αύριο θα μιλήσουν με τα καλύτερα λόγια γι’αυτήν στο περιβάλλον τους και θα γίνουν οι καλύτεροι διαφημιστές της.

·      Τέλος, ξεπερνώντας τις γενικότητες, που επαναλαμβάνονται τα τελευταία χρόνια χωρίς να παρουσιάζεται κάποια συγκεκριμένη πρόταση, η δουλειά που έγινε δείχνει τους εναλλακτικούς δρόμους που μπορεί να υιοθετήσει η Λέσβος στο τουριστικό τομέα, έτσι ώστε να μπορέσει να ακολουθήσει τις νέες τάσεις του διεθνούς τουρισμού, μέσα από ένα σχεδιασμό, που θα έχει ως αποτέλεσμα την ολοκληρωμένη και ισόρροπη ανάπτυξη του νησιού.

Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να μεταφέρουμε συνοπτικά τα συμπεράσματα καθώς και τις συγκεκριμένες προτάσεις στις οποίες κατάληξε η ομάδα των φοιτητών και περιλαμβάνονται στην έκθεση που κατατέθηκε στην Ευρωπαϊκή Ενώση (Γενική Διεύθυνση 23 - Τμήμα τουρισμού), που χρηματοδότησε τη προσπάθεια αυτή.

Η αναγκαιότητα της αλλαγής της εικόνας της Λέσβου - που μέχρι τώρα στηρίζεται στο δίπτυχο ήλιος και θάλασσα - γίνεται ιδιαίτερα αισθητή εξ αιτίας των μέτριων οικονομικών αποτελεσμάτων που καταγράφονται τα τελευταία χρόνια και οφείλονται, τόσο στην αύξηση του ανταγωνισμού μεταξύ περιοχών που προσφέρουν το ίδιο τουριστικό προϊόν, όσο και στη χαμηλή ποιότητα υπηρεσιών. Η νέα τουριστική εικόνα της Λέσβου πρέπει να στηριχθεί στα ιδιαίτερα της χαρακτηριστικά - σε εκείνα που την διαφοροποιούν από τις ανταγωνίστριες περιοχές ελληνικές και ξένες - και αποτελούν τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα: το πολιτισμό και το περιβάλλον. Ομως δεν αρκεί η ύπαρξη πλούσιου υλικού και ανάλογης παράδοσης για τη προσέλκυση τουριστών που έχουν σχετικά ενδιαφέροντα. Είναι απαραίτητη η ανάδειξη τους μέσα από συγκεριμένα τουριστικά προϊόντα.

Με βάση την αντίληψη ότι εικόνα αποτελεί το άθροισμα των στοιχείων και των μηνυμάτων που στέλνει ένα προϊόν προς τους καταναλωτές, θα πρέπει να δημιουργηθεί μια τέτοια εικόνα της Λέσβου που θα απευθύνεται στους τουρίστες, έτσι ώστε να τους προσελκύσει να την επισκευθούν. Η εικόνα αυτή θα χρησιμεύσει ακόμα στο να δημιουργηθεί αυτόνομη ζήτηση για τουρισμό στη Λέσβο, πέρα από τις όποιες προτάσεις και σχέδια των tour-operators.

Για να προσδιορίσουμε την εικόνα αυτή, ήταν απαραίτητο να διευκρινίσουμε το είδους του τουρισμού που είναι επιθυμητό να αναπτυχθεί και το είδος των πελατών στους οποίους απευθυνόμαστε.

Ο τουρισμός προτείνεται να έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

- να αποτελέσει ένα από τα βασικά στηρίγματα της τοπικής οικονομίας με στόχο τη σφαιρική κοινωνικο-οικονομική και πολιτιστική  ανάπτυξη,

- να αξιοποιεί τοπικούς πόρους και προϊόντα (πχ. λάδι, τυρί, χειροτεχνήματα),

- να ενσωματώνεται στον κοινωνικο-οικονομικό ιστό του τόπου, ενεργοποιώντας το τοπικό δυναμικό,

- να συντελέσει στη διατήρηση της αυθεντικότητας και της ιδιαιτερότητας του νησιού, να προστατεύσει το περιβάλλον και γενικά την αρμονία του ως στοιχεία πολύτιμα για την αειφόρο τουριστική ανάπτυξη,

- να επιτύχει καλύτερη διασπορά τουριστών στο χώρο και στο χρόνο εφόσον δεν εστιάζεται στο τουρισμό ήλιου και θάλασσας,

- να στηρίζεται στην υψηλή ποιότητα του τουριστικού προϊόντος (που δεν συμπίπτει με τη πολυτέλεια) και όχι στη ποσοτική αύξηση των τουριστών.

Προφανώς ο τουρισμός αυτής της μορφής δεν στοχεύει να καταργήσει τον υφιστάμενο μαζικό τουρισμό, αλλά να λειτουργήσει συμπληρωματικά προς αυτόν παρασύροντας τον σε μια ποιοτική αναβάθμιση που θα έχει και ανάλογα θετικά οικονομικά αποτελέσματα. Η αναβάθμιση αυτή θα διαφοροποιήσει σταδιακά και τη πελατεία. Ο τουρίστας στον οποίο στοχεύει η προσπάθεια αυτή δεν είναι αυτός που κάνει την επιλογή του αποκλειστικά με βάση τη χαμηλότερη τιμή, αλλά με την ικανοποίηση των ενδιαφερόντων του. Δεν στοχεύει μόνο στο τουρίστα πακέτου, αλλά και στον μεμονωμένο πελάτη που θα έρθει να ανακαλύψει το τόπο.

Οι πόροι που μπορούν να αξιοποιηθούν μέσα από αυτής της μορφής το τουρισμό καλύπτουν όλα τα πεδία, από την αξιοποίηση υπαρχόντων κτιρίων για τη δημιουργία καταλυμάτων με χαρακτήρα ή άλλων κοινόχρηστων χώρων, μέχρι τη διεύρυνση της αγοράς για τα τοπικά προϊόντα μέσα από την ανακάλυψη της τοπικής κουζίνας. Αλλωστε τα συγκεκριμένα τουριστικά προιόντα που προτείνονται στη συνέχεια δεν αποτελούν παρά έναν ενδεικτικό κατάλογο πιθανών προϊόντων, που στηρίζονται κυρίως στα ενδιαφέροντα των συγκεκριμένων ανθρώπων που τα δούλεψαν.

Οι ποικίλες διαδρομές, οι επισκέψεις και η επιτόπια ανάλυση οδήγησαν σε πέντε τουριστικά προϊόντα, όπου καθένα εστιάζεται σε μια θεματική - ιδιαίτερο γνώρισμα του νησιού. Ακολουθώντας μια θεματική διαδρομή, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να συνδυάσει διακοπές με μάθηση, ανακαλύπτοντας τις φυσικές ομορφιές και την πολιτισμική κληρονομιά, σ' ένα ξεκούραστο αλλά και αυθεντικό χώρο. “Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων εβδομάδων που περάσαμε στο νησί, εντυπωσιασθήκαμε από τη ποικιλότητα των τοπίων, τον φυσικό και πολιτιστικό πλούτο της Λέσβου. Σ’ αυτά μπορούμε να προσθέσουμε μια πληθώρα  από ποτάμια και θερμοπηγές, που δεν έχουν αξιοποιηθεί τουριστικά, όμως αποτελούν μεγάλα συγκριτικά  πλεονεκτήματα και θέλγητρα για αυτό το νησί του Αιγαίου”, γράφουν οι ευρωπαίοι φοιτητές του CAMPUS στη τελική τους έκθεση. Και αυτοί οι ίδιοι και οι πολλοί συμπατριώτες τους με τις ανάλογες ευαισθησίες αποτελούν τους πιθανούς αυριανούς επισκέπτες του νησιού τους οποίους πρέπει να προσελκύσουμε και να κατακτήσουμε.

Τα  πέντε τουριστικά προϊόντα - θεματικές είναι τα εξής:

1.  Λέσβος, Η τριλογία του νερού

Αναφέρεται στις τρείς μορφές νερού που συναντάμε στη Λέσβο: το ζεστό, το γλυκό και το αλμυρό.

Οι διαδρομές των θερμών  πηγών και των ιαματικών λουτρών, που βρίσκονται διάσπαρτα είτε απομονωμένα στο λεσβιακό χώρο, δίνουν τη δυνατότητα προσέγγισης μιας διαφορετικής γεωργίας, μιας διαφοροποιημένης αρχιτεκτονικής των χωριών και των πόλεων της Λέσβου (νεοκλασικά κτίρια, αγροικίες, εργαστήρια κλπ).

Τα ποτάμια (και πιό συγκεκριμένα οι κοίτες τους και οι γύρω χώροι που συγκεντρώνουν πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος) έλκουν τους τουρίστες, οι οποίοι μπορούν να εγκαταλείψουν για λίγο τη θάλασσα για να ανακαλύψουν την ενδοχώρα, μια Λέσβο πιο παραδοσιακή, της αγγειοπλαστικής (π.χ. Αγιάσσος, Μανταμάδος), της γαστρονομίας σε συνδυασμό συχνά με τοπικά πανηγύρια (π.χ. Λισβόρι - ρεβύθια, Αγία Παρασκευή - κισκέτς), και των ορεινών οικισμών (π.χ. Συκαμιά, Ασώματος, Κώμη-περίπατος με άλογο).

Οι ακτές που εκτείνονται σε 370 χιλιόμετρα προσφέρονται για περίπατους, ενώ οι ασφαλείς και ήρεμοι κόλποι με πλούσιο βυθό για καταδύσεις και σχολές  θαλάσσιων σπορ, ιδίως για παιδιά.

2.  Λέσβος, Μια Σύνοψη της Ιστορίας

Η Λέσβος παρουσιάζει το μοναδικό πλεονέκτημα να συγκεντρώνει στη μικρή της επικράτεια αξιοθέατα και μνημεία όλων των ιστορικών περιόδων. Μέσα από τις διαδρομές που προτείνονται μπορεί κανείς να ξετυλίξει το νήμα της ιστορίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η ιστορική προσέγγιση γίνεται, λοιπόν, η αφορμή για ανακάλυψη του τόπου και για διακοπές.

Οι κύριες δραστηριότητες που προτείνονται είναι επισκέψεις:

α) μνημείων (βυζαντινές-παλαιοχριστιανικές εκκλησίες, μιναρέδες, κάστρα, θέρμες, ρωμαϊκά υδραγωγεία, απολιθωμένο δάσος, αρχαίο θέατρο,..),

β) μουσείων (μοντέρνας τέχνης-Τεριάντ, Θεόφιλου, λαϊκής τέχνης Αγιάσσου, γεωλογικό Μονής Λειμώνος, Βυζαντινό και Αρχαιολογικό Μυτιλήνης, παλιά βιομηχανικά κτίρια Αγ.Παρασκευής, Πλωμαρίου, Πολυχνίτου, κ.ά.),

γ) τόπων υψηλής αρχιτεκτονικής αξίας (παραδοσιακοί οικισμοί Συκαμιάς, Ασώματου, Πολυχνίτου κ.ά.,  κτίρια- πύργοι, όπως αυτοί στους Πύργους Θερμής, τα νεοκλασσικά κτίρια, όπως της Μυτιλήνης, Πλωμαρίου, Αγ.Παρασκευής, το σπίτι της Βαρελτζίδενας στη Πέτρα, οι τούρκικες συνοικίες, όπως στη Μυτιλήνη, θέρμες κλπ),

δ) τόπων παραδοσιακών δραστηριοτήτων (τα τσουκαλαριά του Αγίου Στεφάνου, τα Μυλέλια, τα τυροκομεία του Μανταμάδου, τα εργαστήρια  αγγειοπλαστικής στην Αγιάσσο και Μανταμάδο, τα εργαστήρια ξύλου στην Αγιάσσο, τα ποτοποιεία στο Πλωμάρι, τα ελαιοτριβεία, όπως της Σκάλας Συκαμιάς κλπ),

ε) αγορά παραδοσιακών προϊόντων (λάδι, τυριά, μέλι, πήλινα, ξυλόγλυπτα, κιλίμια κλπ)

 

Το τουριστικό αυτό προϊόν επιτρέπει, όχι μόνο την αξιοποίηση των ποικίλων πόρων του νησιού, αλλά  και την προστασία τους, όπως και την αναγνώριση της αξίας της ιστορίας και των μνημείων του τόπου από τους ίδιους τους κατοίκους.

3.  Λέσβος, τα μονοπάτια της ελιάς

Η κυρίαρχη παρουσία της ελιάς σ’ ένα μεγάλο μέρος του νησιού δημιουργεί στον επισκέπτη τη διάθεση να ανακαλύψει το τοπίο, την αρχιτεκτονική, την κοινωνικο-οικονομική κληρονομιά, τον πολιτισμό. Τα μονοπάτια της ελιάς  φέρνουν τον επισκέπτη σε επαφή με τους τόπους, τις ιδιαιτερότητες τους, τις ιστορίες τους, τους ανθρώπους και τα μυστικά τους.

Το τουριστικό αυτό προϊόν στοχεύει στην αξιοποίση των τοπικών πόρων, ειδικότερα:

-           το φυσικό τοπίο (ελαιώνας, ξερολιθιές, αγροτικοί δρόμοι και μονοπάτια, αυτοφυής βλάστηση, αισθητικό τοπίο των χρωμάτων,..)

-           την αρχιτεκτονική κληρονομιά  (παλιά και σύγχρονα βιομηχανικά κτίρια, νεοκλασικά σπίτια, παραδοσιακά χωριά)

-           τοπική κουζίνα στη βάση του ελαιόλαδου  και τοπικών προϊόντων (π.χ. παστές σαρδέλλες Καλλονής, κολοκυθοανθοί, χταπόδι με σάλτσα, ...)

-           τα προϊόντα της ελιάς (σαπούνι, ξύλο, ελαιοπυρήνας, καλλυντικά ,..)

Με εστία διαμονής τα πολύκεντρα της Αγίας Παρασκευής, Πλωμαρίου και Μανταμάδου, αλλά και τα νοικιαζόμενα δωμάτια του Συνεταιρισμού της Συκαμιάς, πάνω από το ελαιοτριβείο της Σκάλας, προτείνονται διαδρομές σε όλο το Β.Α. τμήμα του νησιού (“τα μπαλκόνια του Αιγαίου”) και της ενδοχώρας της περιφέρειας Πλωμαρίου. Η χειμερινή περίοδος (Νοέμβριος -Μάρτιος) ενδείκνυται για όσους ενδιαφέρονται να παρακολουθήσουν το λιομάζεμα και τη παραγωγή του λαδιού, και να συμμετάσχουν στη ζωή των Μυτιληνιών, στο πολιτισμό της ελιάς. Καθόλη τη διάρκεια του έτους μπορούν να παρακοληθήσουν πανηγύρια και τοπικές γιορτές (του ταύρου στη Αγ. Παρασκευή και Κώμη, το Καρναβάλι της Αγιάσσου, ..), να γευθούν τα τοπικά εδέσματα και να επισκεφθούν εργαστήρια και βιοτεχνίες της “τέχνης της ελιάς”.

4.  Λέσβος, Η φυσική επιλογή

Η ποικιλότητα των φυσικών τοπίων, της χλωρίδας και της πανίδας και οι εντυπώσεις που αφήνουν στις πέντε αισθήσεις, είναι ο οδηγός αυτού του τουριστικού προϊόντος. Με ορμητήριο τη Συκαμιά και την Αγία Παρασκευή,  οι διαδρομές για την ανακάλυψη του τοπίου και του πολιτισμού μέσω των αισθήσεων επικεντρώνονται:

α)  στην παράκτια ζώνη (θαλάσσια ζωή, άγνωστες παραλίες, θερμές πηγές, ήχοι/αφή,...)

β) στο βουνό (πανοραμικές θέες, άγρια χλωρίδα, φρούτα και ξηροί καρποί - γεύσεις/αρώματα, ...)

γ)  στους ελαιώνες (αυθεντικό αγροτικό τοπίο, γεύσεις και αρώματα - ήχος της ηρεμίας...)

δ) στο πευκοδάσος (άρωμα του πεύκου, επιβλητικές θέες...)

ε) στους βιότοπους, κοίτες ποταμιών  και παράκτιες ζώνες, στους ξηρικούς κάμπους, για να ακούσεις και να παρατηρήσεις τα πουλιά, να μυρίσεις το γλυκάνισο, να απολαύσεις τη θέα των κόλπων, τη ποικιλία των δένδρων και θάμνων...

5.  Λέσβος, Περίπατος στον Πολιτισμό

Το νησί αποτελεί από μόνο του ένα τόπο ζωντανού πολιτισμού. Σπάνια μνημεία, μοναδικά μουσεία, όπως αυτό του Τεριάντ, τοπικές γιορτές και πανηγύρια, θεατρικές ομάδες, καλλιτεχνικές καταβολές από τη Σαπφώ έως τον Ελύτη. Η παράδοση και ο πολιτισμός, δεμένα με τη καθημερινή ζωή των Λεσβίων, μπορούν να αναδειχθούν αξιοποιώντας τα μέσα από έναν διαφορετικό τουρισμό. Τουρισμό που θα απευθύνεται σε επισκέπτες που ενδιαφέρονται να έρθουν σε επαφή με το ντόπιο πληθυσμό, να ανακαλύψουν τη φυσική και πολιτισμική κληρονομιά, να τη προστατέψουν και να συμβάλλουν στη διαιώνιση της. Οι διαδρομές και δραστηριότητες αυτού του τουριστικού προϊόντος επικεντρώνονται στη Τέχνη και το Περιβάλλον σαν δύναμη δημιουργίας και πηγή πολιτισμού.

Προτείνονται, κατά κύριο λόγο, τμήματα πρακτικής εξάσκησης και σεμιναριακά μαθήματα στην αγγειοπλαστική (εργαστήρια Αγιάσσου, Μανταμάδου), στη ζωγραφική (σχολή Καλών Τεχνών Μόλυβος, μουσείο Τεριάντ), στην υφαντουργία (Αγιάσσος, Σκουτάρος,..), αλλά και μαθήματα ελληνικής γλώσσας, παραδοσιακών χορών και μαγειρικής (γυναικείος συνεταιρισμός Πέτρας και αλλού). Για τις δραστηριότητες αυτές έχει ήδη εκδηλωθεί ενδιαφέρον από τους αντίστοιχους φορείς και ιδιώτες.

Επίσης προτείνεται ένα πλέγμα καλοκαιρινών εκδηλώσεων, ένα “καλοκαιρινό φεστιβάλ” με επίκεντρο δήμους και κοινότητες του νησιού (Μυτιλήνη, Πλωμάρι, Μόλυβος, Αγία Παρασκευή) με θέμα “Λέσβος, το περιβάλλον - η δημιουργική του δύναμη”. Στις εκδηλώσεις θα περιλαμβάνονται παράλληλες εκθέσεις, διαγωνισμοί (πχ. φωτογραφίας, βίντεο, ποίησης, ζωγραφικής), παραστάσεις, μουσικές εκδηλώσεις, προβολές, συζητήσεις συνδέοντας παρελθόν και παρόν.

Τα πιο πάνω τουριστικά προϊόντα, οι διαδρομές και οι δραστηριότητες, μπορούν να εφαρμοσθούν άμεσα, χωρίς να χρειάζονται μεγάλες υποδομές. Μικρές μόνο επεμβάσεις είναι αναγκαίες, όπως π.χ. βελτίωση της σήμανσης τόπων, μνημείων και περιπατητικών μονοπατιών, βελτίωση του συστήματος καθαρισμού και αποκομιδής σκουπιδιών σε δρόμους και περιοχές με αξιοθέατα, ανακαινίσεις κτιρίων.

Ομως η προώθηση τους χρειάζεται ενιαία, αλλά ευέλικτη τουριστική, αλλά και γενικώτερα αναπτυξιακή στρατηγική, με κοινούς μη αλληλοσυγκρουόμενους στόχους, γεγονός που απαιτεί συνεργασία και συντονισμό των δημόσιων φορέων, των επιχειρηματιών αλλά και του πληθυσμού γενικώτερα. Η έλλειψη μακροπρόθεσμης στρατηγικής ήταν ένα από τα στοχεία που εντυπωσίασαν αρνητικά τους φιλοξενούμενους μας.

Ολα τα στοιχεία που περιγράφουν τα πέντε τουριστικά προϊόντα, η φύση, οι παραδόσεις και ο πολιτισμός, συντίθεται σε ένα διαφημιστικό φυλλάδιο. Το μήνυμα είναι: Λέσβος, το ψηφιδωτό του Αιγαίου. Ένα ζωντανό ψηφιδωτό, η Λέσβος, φτιαγμένο από ζωντανούς ανθρώπους, τοπία, μνημεία, παραδόσεις και κληρονομιές. 

Το διαφημιστικό φυλλάδιο επιθυμεί να προσελκύσει νέους τουρίστες προτείνοντας μια νέα, δυναμική εικόνα της Λέσβου, βασισμένη στη πολιτισμική κληρονομιά, το φυσικό πλούτο και την επαφή με τους ντόπιους. Σε αντίθεση με ότι έχει γίνει μέχρι σήμερα σε ανάλογες προσπάθειες, είναι σχεδιασμένο κατά τρόπο, ώστε, να τραβήξει την προσοχή του υποψήφιου επισκέπτη και να δώσει  την εικόνα που προωθείται και λίγες γενικές κυρίως πληροφορίες για την Λέσβο. Το εξώφυλλο με μια και μόνο ματιά, δίνει το όνομα του νησιού και ταυτόχρονα την εικόνα του ψηφιδωτού που υποστηρίζει το λογότυπο (σλόγκαν). Δηλαδή, προϊδεάζει από τη πρώτη στιγμή τον αναγνώστη ότι η Λέσβος παρουσιάζει ποικιλλόμορφη όψη προς ανακάλυψη. Το πρώτο μέρος, περιλαμβάνει χαρακτηριστικές φωτογραφίες, που συνοδεύονται από γενικές πληροφορίες (περιλήψεις) των προτεινόμενων διαδρομών. Στη συνέχεια, ο αναγνώστης μπορεί να βρει τις δραστηριότητες κάθε θέματος, ένα πίνακα με τα βασικά χαρακτηριστικά κάθε περιοχής, ένα χάρτη και τέλος πληροφορίες για το πού μπορεί να απευθυνθεί για πιο ολοκληρωμένη ενημέρωση.    

Δεν είναι βέβαια δυνατό η δουλειά αυτή να αποτελέσει μια ολοκληρωμένη μελέτη που να δίνει απαντήσεις σε όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο τομέας. Ούτε το χρόνο διαθέταμε, ούτε τα μέσα και κύρια δεν ήταν ο στόχος μας. Φιλοδοξούμε όμως ότι, με τις συγκεκριμένες προτάσεις που περιέχει, θα αποτελέσει μια αφετηρία προβληματισμού για μια νέα πορεία του τουρισμού στη Λέσβο, αλλά και για ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων που θα προκύπτουν μέσα από στρατηγικό σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης.