Κυριακή 7 Αυγούστου 2016

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ Από τη πτυχιακή εργασία των Α.Μ. Χονδροματίδου και Λ.Καραβιτάκη – Τμήμα Περιβάλλοντος – Πανεπιστήμιο Αιγαίου

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ

Από τη πτυχιακή εργασία των Α.Μ. Χονδροματίδου και Λ.Καραβιτάκη – Τμήμα Περιβάλλοντος – Πανεπιστήμιο Αιγαίου

 

Εισαγωγή


Η δημιουργία του Τουριστικού Παρατηρητηρίου έρχεται να απαντήσει σε 3 ομάδες ερωτημάτων:

1.              Ποια είναι η κατάσταση του τουρισμού στη Σκύρο: παράγοντες προσφοράς, ζήτησης και οργάνωσης της αγοράς. Κατά πόσο είναι ανεπτυγμένη τουριστικά η Σκύρος και που οφείλεται αυτό;
2.              Ποια τα αποτελέσματα του τουρισμού και ποιοι παράγοντες ασκούν επιρροή στην απόδοση του τουρισμού;
3.              Ποιές είναι οι επιπτώσεις του τουρισμού στην ανάπτυξη της περιοχής, ποια προβλήματα εντοπίζονται;

Στόχος είναι, με βάση την παραπάνω ανάλυση και την αξιολόγηση της παρούσας κατάστασης και των εξελίξεων να περιγραφεί ένα πλαίσιο για τις προοπτικές ανάπτυξης βιώσιμου τουρισμού στη Σκύρο καθώς και τις  προϋποθέσεις σε κάθε ένα από τα τρία επίπεδα ανάλυσης.

Για την απόδοση και τις επιπτώσεις του τουρισμού χρησιμοποιήσαμε το διευρυμένο μοντέλο DPSR αφού στόχος δεν είναι απλά η καταγραφή της περιβαλλοντικής κατάστασης, αλλά η συνολική προσέγγιση βιωσιμότητας του προορισμού. Πρέπει να σημειωθεί πως τα αποτελέσματα και  οι επιπτώσεις εξαρτώνται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των προορισμών γι’ αυτό και δεν είναι ίδιες σε όλους τους προορισμούς. (Spilanis I. ,2009)

Σχήμα: DPSR: Απόδοση   -    Επιπτώσεις τουρισμού
                                       (Σπιλάνης Ι. ,Βαγιάννη Ε. ,Καράμπελα Σ., 2007)
                                     

Τα Γενικά χαρακτηριστικά του τόπου


H Σκύρος βρίσκεται σχεδόν στο κέντρο του Αιγαίου πελάγους και τοποθετείται στο νησιωτικό συγκρότημα των Σποράδων, .Η έκτασή του νησιού εκτιμάται περίπου στα 210 τετρ. χλμ., ενώ ο πληθυσμός του είναι 2.994 κάτοικοι (ΕΛΣΤΑΤ).



Η Σκύρος είναι στο μεγαλύτερο τμήμα της ορεινή, με δύο διακριτούς ορεινούς όγκους στο βόρειο και το νότιο τμήμα. Το βόρειο τμήμα καλύπτεται από πυκνό πευκοδάσος, ενώ στα διαδοχικά υψώματα και βουνά δεσπόζει η κορυφή Όλυμπος. Στο νότιο τμήμα κυριαρχεί ο ορεινός όγκος του Κόχυλα (792 μ.), ενώ τα βουνά είναι χέρσα και βραχώδη.


Το κλίμα της Σκύρου είναι μεσογειακό, όπως στα περισσότερα νησιά του Αιγαίου, και χαρακτηρίζεται από δροσερά καλοκαίρια και ήπιους χειμώνες. Η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι 17 °C. Οι βροχοπτώσεις σημειώνονται κυρίως κατά τη διάρκεια του χειμώνα ενώ το καλοκαίρι είναι σπάνιες και εμφανίζονται κυρίως ως σύντομες καταιγίδες. Το συνολικό ετήσιο ύψος βροχής αγγίζει τα 500 mm. Χιονοπτώσεις εμφανίζονται σποραδικά τον χειμώνα (ΕΜΥ).
Η πρωτεύουσα του νησιού είναι η Χώρα ή Χωριό ή Σκύρος, η οποία βρίσκεται στο βόρειο-ανατολικό τμήμα του νησιού προς το Αιγαίο πέλαγος. Όμοροι οικισμοί της Χώρας είναι τα Μαγαζιά, ο Μώλος, τα Γυρίσματα και τα Πουριά, οι οποίοι εκτείνονται στα επίπεδα βόρεια της πρωτεύουσας προς τη θάλασσα. Στη βόρεια ακτή, νοτιότερα από τη Χώρα βρίσκονται επίσης οι οικισμοί Ασπούς και Αχίλλι, ενώ στο βόρειο τμήμα του νησιού υπάρχουν επίσης οι οικισμοί Τραχύ, όπου βρίσκεται και το αεροδρόμιο της Σκύρου, και η Ατσίτσα, στις δυτικές ακτές. Το βασικό λιμάνι είναι η Λιναριά, στη νοτιοδυτική ακτή στον ομώνυμο όρμο, από όπου και το νησί συνδέεται ακτοπλοϊκά με την υπόλοιπη Ελλάδα. Στον διπλανό όρμο εκτείνεται ο οικισμός Αχερούνες και δυτικότερα ο Πεύκος. Ανατολικά της Λιναριάς βρίσκεται ο οικισμός Καλαμίτσα, στον ομώνυμο όρμο.

Η Σκύρος υπάγεται διοικητικά στο νομό Εύβοιας. Το νησί αποτελεί αυτόνομο δήμο με ένα ενιαίο δημοτικό διαμέρισμα. Στο δήμο Σκύρου υπάγονται όλοι οι οικισμοί του νησιού, καθώς και οι νησίδες που βρίσκονται κοντά σε αυτό.

Ο τουρισμός στη Σκύρο: καταγραφή δραστηριότητας (προσφορά και ζήτηση) και αποτελέσματα (οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά):

 

Α) Τουριστική πρόσφορα:

 Καταγραφή Τουριστικών Πόρων και Υποδομών:

 

Μοναδικότητες:

Σκυριανό Αλογάκι: Η νότια Σκύρος αποτελεί εδώ και αιώνες το φυσικό βιότοπο των σκυριανών αλόγων (Equus cabalus skyriano), μοναδική φυλή στον κόσμο σήμερα, χαρακτηρισμένη από την Ευρωπαϊκή Ένωση υπό τον κίνδυνο εξαφάνισης. Τα άλογα αποτελούν σημαντικό στοιχείο της αγροτικής κληρονομιάς του νησιού αφού στο παρελθόν οι Σκυριανοί τα χρησιμοποιούσαν για τις γεωργικές τους .Σήμερα υπάρχουν σε πολλά σημεία του νησιού σε ιδιωτικές ιδιοκτησίες και σε επισκέψιμες φάρμες όπου γίνεται ελεγχόμενη αναπαραγωγή με στόχο τη διάσωση του είδους.
Τροχάδια :Τα τροχάδια μοιάζουν με πολύπλοκες παντόφλες που έχουν λουράκι στη φτέρνα, αλλά είναι το μεταφορικό μέσο των βοσκών. Παλαιότερα ήταν υποχρέωση του άντρα να τα φτιάξει για τους γιους του. Είναι από δέρμα και ο πάτος από λάστιχο αυτοκινήτου (για οικονομικούς λόγους).
 Αποκριά στη Σκύρο: Το σκυριανό καρναβάλι, ή αλλιώς το έθιμο του Γέρου, της Κορέλας και του Φράγκου, που έχει διονυσιακή προέλευση και συνδέεται με τις αρχαίες γιορτές της γονιμότητας και την υποδοχή της άνοιξης, αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο της παράδοσης του νησιού.

 

Μύθος :

 Αχίλλι: Η μυθολογία υποστηρίζει πως ο Αχιλλέας ξεκίνησε το ταξίδι του στην Τροία από τον όρμο Αχίλλι.

 

Φυσικοί Πόροι:

Περιοχή Natura: Ζώνες Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας (ΖΕΠ) (NATURA 2000) αποτελούν το Νότιο τμήμα του νησιού, οι περισσότερες γύρω νησίδες όπως και το μεγαλύτερο τμήμα του όρους Κόχυλα.  Στη Σκύρο βρίσκεται η μεγαλύτερη παγκοσμίως  αποικία του απειλούμενου είδους Μαυροπετρίτη (Falco eleonorae), ο οποίος φωλιάζει  στους βράχους του όρους Κόχυλα και στις κοντινές νησίδες, ενώ υπάρχουν σημαντικά στοιχεία χλωρίδας (πχ. δάση Σφενδάμιού) και πανίδας (σαύρα Σκύρου).
Υγρότοποι : Η Καλαμίτσα και το Παλαμάρι, αποτελούν σημαντικούς σταθμούς για τα υδρόβια μεταναστευτικά πουλιά, καθώς και για άλλα είδη, όπως οι νεροχελώνες, οι νυχτερίδες.
 αραλίες: Το νησί διαθέτει μεγάλο αριθμό παραλιών αρκετές από τις οποίες είναι οργανωμένες Τα καθαρά γαλάζια νερά η ομαλή και εύκολη προσβασιμότητα τους και το πλούσιο φυσικό τοπίο αποτελεί βασικό τους χαρακτηριστικό. 
Σπηλιές: Στην ανατολική πλευρά του νησιού βρίσκονται εντυπωσιακές σπηλιές, ανάμεσα σε απόκρημνα βράχια που πέφτουν στη θάλασσα. Τον Ιούλιο κατά την περίοδο της αναπαραγωγής ο Μαυροπετρίτης μετακομίζει από το όρος Κόχυλα στα βράχια κοντά στις Σπηλιές.

 

Προϊόντα:

-                Τυροκομικά Προϊόντα και κτηνοτροφία: Η Σκύρος είναι κυρίως κτηνοτροφικό νησί και φημίζεται για την εκτροφή αρνιών και κατσικιών με σημαντική παραγωγή σε τυροκομικά προϊόντα όπως μυζήθρα, κεφαλοτύρι και ξυνοτύρι.
-                Τεροπτάρια: Τα τεροπτάρια είναι τοπικά αλμυρά τυροπιτάκια από ζύμη ανοιγμένη στο χέρι με τυρί ή αγριόχορτα ή τραχανά αλλά και γλυκά με ρύζι και γάλα.
-                Αστακούς: Η Σκύρος φημίζεται για την αστακομακαρονάδα της, ο αστακός που βρίσκεται σε αφθονία , το νησί θεωρείται “μάνα” της αστακομακαρονάδας.
-                Μέλι

 

Πολιτιστικοί πόροι:

- Μουσείο Φαλτάιτς από τα πλέον αξιόλογα ελληνικά λαογραφικά μουσεία, που είναι παράλληλα και Κέντρο Παραδοσιακών Σπουδών. Το 
- Αρχαιολογικό Μουσείο Σκύρου περιέχει εκθέματα από την ανασκαφή στο Παλαμάρι, από το ναό του Απόλλωνα στον λόφο της Φούρκας και μια εντυπωσιακή λαογραφική συλλογή, που περιλαμβάνει την αναπαράσταση ενός τυπικού παραδοσιακού σκυριανού  σπιτιού.
- Άγαλμα Μπρουκ: Το άγαλμα του Άγγλου ποιητή και φιλέλληνα, που πέθανε στη Σκύρο το 1915 υπηρετώντας σε Αγγλικό πολεμικό πλοίο.
- Πουριά: αναπαλαιωμένος μύλος να στα ερείπια του αρχαίου λατομείου της περίφημης "σκύριας λίθου", αποτελεί ένα θαυμάσιο αξιοθέατο.
- Λαϊκή τέχνη: Χάρη στη διαφύλαξη της λαϊκής κληρονομιάς,  ιδιαίτερα αναπτυγμένη είναι η λαϊκή τέχνη με την ξυλογλυπτική, την υφαντουργία, την κεντητική, την αγγειοπλαστική. Η Σκύρος από παράδοση έχει αναγνωριστεί διεθνώς στην ξυλογλυπτική.
- Βυζαντινές –Μεταβυζαντινές Εκκλησίες: Η Σκύρος έχει πάνω από 300 εκκλησίες-ξωκκλήσια, πολλές από τις οποίες κατέχουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση τις πολιτιστικής κληρονομιάς.

 

Δραστηριότητες:

-       Καταδύσεις: Υπάρχει προς το παρόν μια σχολή καταδύσεων στο νησί. Οι τουρίστες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν το πλούσιο θαλάσσιο περιβάλλον της Σκύρου καθώς και να εξερευνήσουν τις μαγευτικές σπηλιές του νοτίου τμήματος.
-       Περίπατοι: Έχουν σηματοδοτηθεί και χαρτογραφηθεί 8 διαδρομές με ενδιαφέροντα στοιχεία φύσης και πολιτισμού. (Η σηματοδότηση των μονοπατιών έγινε στα πλαίσια του Προγράμματος LIFE Σκύρου, LIFE09 NAT/GR/000323).
-       Θαλάσσιες ξεναγήσεις: Υπάρχουν συνολικά δύο τουριστικά σκάφη που πραγματοποιούν θαλάσσιες ξεναγήσεις κυρίως στο προς το νότιο μέρος του νησιού. Οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν τις περίφημες σπηλιές της Σκύρου καθώς και να κολυμπήσουν στα γαλανά καθαρά νερά της παραλίας του Σαρακήνικου.
-       Ιππασία: Το Κτήμα Μουριές εδώ και πολλά χρόνια έχει ξεκινήσει προσπάθεια για την διάσωση του σκυριανού αλόγου.  Πρόσφατα έχει δημιουργηθεί Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός με το όνομα «Χώρος Ελεγχόμενης Αναπαραγωγής για τη Διάσωση του Σκυριανού Αλόγου». Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν από κοντά τα σκυριανά αλογάκια αλλά και να κάνουν βόλτα μαζί τους.
-       Εργαστήρι Ξυλογλύπτων: Υπάρχουν αρκετά εργαστήρια ξυλόγλυπτων που μπορούν οι τουρίστες να επισκεφτούν, να θαυμάσουν αλλά και να αγοράσουν παραδοσιακές κατασκευές . Στα εργαστήρια μπορεί ο καθένας να εργαστεί εθελοντικά και να μάθει την τέχνη των ξυλόγλυπτων.
-       Ιστιοπλοϊκός Σύλλογος: Ο Ναυτικός Όμιλος Σκύρου πραγματοποιεί μαθήματα ιστιοπλοΐας τριγώνου για παιδιά ηλικίας από επτά  έως δεκατριών ετών.

 

Τουριστικές υποδομές

Η τουριστική υποδομή είναι αναπτυγμένη κυρίως στον οικισμό Μαγαζιά, Γυρίσματα και Μώλος. Εκεί βρίσκονται τα περισσότερα τουριστικά καταλύματα (ξενοδοχεία, ξενώνες, ενοικιαζόμενα δωμάτια κ.λπ.), (Πίνακας1,2). Ταβέρνες και άλλα καταστήματα υπάρχουν κυρίως στη Χώρα και στο λιμάνι της Λιναριάς. Η παρουσία των καταστημάτων και εστιατορίων στους υπόλοιπους οικισμούς του νησιού είναι πολύ μικρή. Στο νησί δεν λειτουργεί οργανωμένο camping.

Πίνακας 1 : Χωρική Κατανομή  Ενοικιαζόμενων Δωματίων                
ΠΕΡΙΟΧΗ
ΜΟΝΑΔΕΣ
%
ΚΛΙΝΕΣ
%
 Μώλος
18
29,03
312
32,26
Μαγαζία
6
9,677
82
8,48
Ασπούς
7
11,29
84
8,687
Γυρίσματα
4
6,452
72
7,446
Καλαμίτσα
6
9,677
89
9,204
Λιναριά
5
8,065
75
7,756
Αχερούνες
4
6,452
75
7,756
Αγαλίνη
1
1,613
13
1,344
Πλαγιά
1
1,613
16
1,655
Χώρα
2
3,226
20
2,068
Πετρούλα
1
1,613
21
2,172
Λινώ
1
1,613
8
0,827
Κάμπος
3
4,839
43
4,447
Αχίλι
1
1,613
15
1,551
Γιαλός
1
1,613
22
2,275
Γκαβίλια
1
1,613
20
2,068
Σύνολο
62
100
967
100
 










Πίνακας 2 :Χωρική Κατανομή Ξενοδοχείων

ΠΕΡΙΟΧΗ
ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ
%
ΚΛΙΝΕΣ
%
Ασπούς
3
15,789
77
10,42
Μαγαζιά
6
31,579
216
29,23
Γυρίσματα
2
10,526
186
25,17
Μώλος
2
10,526
65
8,796
Χώρα
3
15,789
90
12,18
Ατσίτσα
2
10,526
61
8,254
Κάμπος
1
5,2632
44
5,954
Σύνολο
19
100
739
100












Πηγή πινάκων: Ξενοδοχειακό επιμελητήριο ,Επεξεργασία Συγγραφέα


Πέρα από τα τουριστικά καταλύματα έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια έντονη παραθεριστική δραστηριότητα που βασίστηκε στην επισκευή παλαιών κατοικιών κυρίως στη Χώρα, αλλά και κατασκευή νέων σπιτιών κυρίως σε παράκτιες περιοχές. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ο συνολικός αριθμός των ιδιωτικών κατοικιών που χρησιμοποιούνται ως παραθεριστικές ήταν 2.030. Το σύνολο των κατοικιών το 1971 ήταν 1.713 και το 2011 ήταν 3.248, γεγονός που καταγράφει έντονη οικοδομική δραστηριότητα. Με βάση την υπόθεση ότι ο μέσος όρος κλινών που διαθέτει κάθε δευτερεύουσα κατοικία είναι 3, ο εκτιμούμενος αριθμός κλινών είναι 6.090 (2.030 κατοικίες * 3 κλίνες/κατοικία). Η πλειοψηφία των επαγγελματικών κλινών παρατηρείται στα συμπληρωματικά (Πίνακας 3)

Πίνακας 3 : Επαγγελματικά και μη Καταλύματα
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
ΜΟΝΑΔΕΣ
ΚΛΙΝΕΣ
ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ
19
739
ΣΥΜΠ.ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ
62
967
CAMPING
0
0
ΣΥΝΟΛΟ
81
1706
ΙΔ.ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ
2030
6090
Πηγή: Ξενοδοχειακό επιμελητήριο , ΕΟΤ, ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία Συγγραφέα


Συγκοινωνίες
Ακτοπλοϊκή συγκοινωνία
Η επικοινωνία με την ηπειρωτική χώρα γίνεται αποκλειστικά με το λιμάνι της Κύμης με πολύ διαφορετικές συχνότητες τις διάφορες εποχές του χρόνου με το επιβατικό πλοίο «Αχιλλέας» της Ναυτικής Εταιρείας Σκύρου. Η ελάχιστη συχνότητα είναι ένα δρομολόγιο την ημέρα και μπορεί να είναι και 3 ημερήσια κατά τη διάρκεια της υψηλής περιόδου Ιουνίου-Αυγούστου. Τους θερινούς μήνες υπάρχει σύνδεση και με τα υπόλοιπα νησιά των Β.Σποράδων.

Αεροπορική σύνδεση
Στη Σκύρο λειτουργεί εδώ και 35 περίπου χρόνια το στρατιωτικό Αεροδρόμιο στο οποίο έχει επιτραπεί και η λειτουργία Πολιτικού Αεροδρομίου. Η αεροπορική σύνδεση με την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη με 4 και 3 πτήσεις την εβδομάδα αντίστοιχα, ενώ το καλοκαίρι υπάρχει περιορισμένος αριθμός πτήσεων charter.

Αστική Συγκοινωνία
Υπάρχει σύνδεση από τα κτελ Εύβοιας από και προς την Χώρα της Σκύρου. Επιπλέον πραγματοποιούνται δρομολόγια με προορισμό τα τουριστικά θέλγητρα του νησιού (Μώλος, Γυρίσματα, Πεύκο) ωστόσο είναι περιορισμένα καθώς δεν εκτελούνται δρομολόγια στις υπόλοιπες περιοχές του νησιού.

Τουριστικό καταφύγιο:
Στο λιμάνι της Λιναριάς λειτουργεί τουριστικό καταφύγιο υπό την εποπτεία του ΛΤ Σκύρου που έχει τη δυνατότητα υποδοχής 28 ιστιοπλοϊκών και 3 γιότ. Τα 14 ιστιοπλοϊκά και τα 3 γιοτ δεμένα σε κρηπιδώματα και τα υπόλοιπα 14 ιστιοπλοϊκά σε αγκυροβόλια. Παρέχονται σημαντικές υπηρεσίες γεγονός που έχει οδηγήσει σε επανειλημμένες βραβεύσεις  (http://www.linariaport.gr/homepage/services/).

Επίσης έχει κατασκευαστεί Μαρίνα από την Ε.Ο.Τ. στον όρμο Αχίλλι, η οποία όμως δεν λειτουργεί λόγω κακού προσανατολισμού και αδυναμίας προστασίας των Βόρειων και ισχυρών ανέμων καθώς και κακής μελέτης και είναι αδύνατον να προσεγγίσουν τουριστικά σκάφη.

Συμπερασματικά:
στον τομέα των τουριστικών θέλγητρων προκύπτει πως οι φυσικοί πόροι και η παράδοση σε συνδυασμό με τις μοναδικότητες αποτελούν τα δυνατά σημεία του νησιού που δεν έχουν αξιοποιηθεί παρά την ύπαρξη επιχειρήσεων που παρέχουν σχετικές δραστηριότητες .
Στον τομέα των καταλυμάτων το νησί χαρακτηρίζεται ως παραθεριστικό δεδομένου ότι οι διαθέσιμες κλίνες σε παραθεριστικές κατοικίες είναι 3,5 περισσότερες των επαγγελματικών. Οι τελευταίες είναι συγκεντρωμένες κυρίως στον παράκτιο οικισμό που δημιουργήθηκε κοντά στη Χώρα και γύρω από τον οδικό άξονα Χώρας-Λιναριάς. Συνολικά παρατηρείται σχετικά υψηλή τουριστική πίεση με 2,6 κλίνες ανά κάτοικο εξ αιτία κυρίως των παραθεριστικών κατοικιών.  
H ακτοπλοϊκή καθημερινή διασύνδεση του νησιού με την ηπειρωτική χώρα γίνεται μόνο μέσω Κύμης (Εύβοιας) γεγονός που απαιτεί 5 ώρες με ΚΤΕΛ και 4 ώρες με ΙΧ από την Αθήνα. Η αεροπορική σύνδεση είναι περιορισμένη και επιδοτούμενη.

 

Β) Τουριστική Ζήτηση:


Αεροπορικές και ακτοπλοϊκές αφίξεις στη Σκύρο:


Στα παρακάτω γραφήματα καταγράφεται η κίνηση επιβατών στο λιμάνι της Σκύρου. Παρατηρείται μείωση των αφίξεων κάθε χρόνο από το έτος 2010 ως το 2013(Γράφημα 1). Καταγράφεται σχετικά υψηλή εποχικότητα με συγκέντρωση του 46,76% των αφίξεων τον Ιούλιο και τον Αύγουστο λόγω του μεγάλου αριθμού των παραθεριστικών κατοικιών ενώ τον Ιούνιο και τον Σεπτέμβριο είναι 18,25%.

Διάγραμμα 1 : Σύνολο Ακτοπλοϊκών Αφίξεων 2010-13
Πηγή: ΣΝΕ ,Επεξεργασία Συγγραφέα






Διάγραμμα 2 :Ακτοπλοϊκές Αφίξεις Ανά Μήνα 2010-13
                  
 Πηγή: ΣΝΕ ,Επεξεργασία Συγγραφέα
                                                              
Στον αριθμό αυτό πρέπει να προστεθούν και οι αφίξεις τουριστών με σκάφη αναψυχής οι οποίοι δεν συνήθως δεν πραγματοποιούν διανυκτερεύσεις σε μονάδες στο νησί . Τα σκάφη που ελλιμενίστηκαν το 2015 σε Λιναριά και Αχερούνες έφτασαν τα 1147.


Στα γραφήματα των αεροπορικών αφίξεων, τα οποία αναφέρονται μόνο σε πτήσεις εσωτερικού καθώς ο αριθμός των πτήσεων charter ήταν πάρα πολύ μικρός έως ελάχιστος, δεν μπορεί να βγει κάποιο ασφαλές συμπέρασμα με βάση το σύνολο των αφίξεων για τα έτη 2011 ως 2014. Ομως και πάλι παρατηρείται υψηλή εποχικότητα 58,63% των αφίξεων τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο και 21,49% τον Ιούνιο και Σεπτέμβριο.

Διάγραμμα 3 :Σύνολο Αεροπορικών Αφίξεων 2011-14
Πηγή: Πολιτική Αεροπορία ,Επεξεργασία Συγγραφέα



Διάγραμμα 4 :Αεροπορικές Αφίξεις Ανά Μήνα 2010-13
Πηγή: Πολιτική Αεροπορία ,Επεξεργασία Συγγραφέα

 Με βάση τις συνολικές αφίξεις γίνεται μια εκτίμηση του αριθμού των τουριστών και παραθεριστών με βάση την υπόθεση ότι οι μετακινήσεις που καταγράφονται τον μήνα με τη χαμηλότερη κίνηση είναι αποκλειστικά μόνιμοι κάτοικοι της Σκύρου και ο αριθμός αυτός αφαιρείται από τις αφίξεις όλων των μηνών. Με βάση αυτή την υπόθεση εργασίας ο αριθμός αφίξεων τουριστών και επισκεπτών στο νησί εκτιμάται σε 48.790.

 

Αφίξεις και διανυκτερεύσεις στα καταλύματα της Σκύρου:


Τα στοιχεία που παρουσιάζονται μέσω της ΕΛΛΣΤΑΤ είναι εντελώς ελλιπή αφού παρουσιάζουν τη κίνηση μόνο των ξενοδοχείων που καλύπτουν ένα μικρό αριθμό κλινών, ενώ καταγράφουν πληρότητα μόνο 25 ημερών ενώ αφορούν μόλις 5893 από τις 48.790 αφίξεις στο νησί. Αν σε αυτές προσθέσουμε 18070 αφίξεις σε εξοχικές κατοικίες (με την υπόθεση εργασίας ότι ο μέσος όρος επισκέψεων είναι 3 τον χρόνο) και 7726 αφίξεις στα ΕΔ με βάση το βαθμό πληρότητας των ξενοδοχείων παρουσιάζεται ένας μεγάλος αριθμός «κενού» αφίξεων  (17.101). Το γεγονός αυτό μπορεί να οφείλεται στην αποφυγή της δήλωσης των διανυκτερεύσεων από τους ιδιοκτήτες των ξενοδοχειακών καταλυμάτων που συμπαρασύρει και τον αριθμό των εκτιμώμενων αφίξεων στα ΕΔ που ακολουθεί την ίδια προσέγγιση. (Πίνακας 4)




Πίνακας 4 : Εκτίμηση Διανυκτερεύσεων (Δεδομένα)

Κλίνες
Αφίξεις
Διανυκτερεύσεις

Εξοχικά
6090
18070
182700
Υπόθεση 3κλίνες/κατοικια  Χρήση 30 μέρες τον χρόνο   Επίσκεψη 3 φορές/χρόνο
Ξενοδοχ.
739
5893
18483
με βάση τα στοιχεία (πληρ. 25 δ/κλίνη & ΜΔΠ 3,13)
ενοικ. Δ.
967
7726
24184
με βάση την πληρότητα και την ΜΔΠ ξενοδοχείων


17101


ΣΥΝΟΛΟ

48790
94746


Για το λόγω αυτό δημιουργήθηκαν με βάση την μεθοδολογία εκτίμησης του αριθμού αφίξεων-διανυκτερεύσεων που χρησιμοποιεί το εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης, τα παρακάτω σενάρια με στόχο να «απορροφηθούν» οι πλεονάζουσες αφίξεις.
Σενάριο 1: Κάνοντας την εκτίμηση ότι η πληρότητα των ξενοδοχείων είναι 45 ημέρες και η μέση διάρκεια παραμονής είναι 3,13 ημέρες, των ενοικιαζόμενων δωματίων 35 ημέρες και η μέση διάρκεια παραμονής 3,13 και χρήση των εξοχικών κατοικιών 30 μέρες τον χρόνο και επίσκεψης 4,5 φορές τον χρόνο, ο αριθμός των διανυκτερεύσεων υπολογίστηκε 249.800 και οι αφίξεις σε 47738 μειώνοντας το «κενό» σε 1052. (Πίνακας 5)

Πίνακας 5 : Εκτίμηση Διανυκτερεύσεων (Σενάριο 1)      

Κλίνες
Αφίξεις
Διανυκτερεύσεις

Εξοχικά
6090
27405
182700
Υπόθεση 3κλίνες/κατοικια  Χρήση 30 μέρες τον χρόνο   Επίσκεψη 4,5 φορές/χρόνο
ξενοδοχ
739
10077
33255
με πληρότητα 45 δ/κλίνη και ΜΔΠ 3,13
ενοικ. Δ.
967
10256
33845
με πληρότητα 35 Δ/κ και ΜΔΠ 3,13


1052


ΣΥΝΟΛΟ

48790
249800


Σενάριο 2: Κάνοντας την εκτίμηση ότι η πληρότητα των ξενοδοχείων είναι 45 ημέρες και η μέση διάρκεια παραμονής είναι 5 ημέρες, των ενοικιαζόμενων δωματίων 35 ημέρες και η μέση διάρκεια παραμονής 6 και χρήση των εξοχικών κατοικιών 30 μέρες τον χρόνο και επίσκεψης 4,5 φορές τον χρόνο, «κλείνει» ο αριθμός των αφίξεων και ο αριθμός των διανυκτερεύσεων υπολογίζεται σε 292.611. (Πίνακας 6)

Πίνακας 6 : Εκτίμηση Διανυκτερεύσεων (Σενάριο 2)

Κλίνες
Αφίξεις
Διανυκτερεύσεις

Εξοχικά
6090
27405
182700
Υπόθεση 3κλίνες/κατοικια  Χρήση 30 μέρες τον χρόνο   Επίσκεψη 4,5 φορές/χρόνο
φιλοξενία

1052
7890
ΜΔΦ=7,5
ξενοδοχ
739
10077
50385
με πληρότητα 45 δ/κλίνη και ΜΔΠ 5
ενοικ. Δ.
967
10256
61536
με πληρότητα 35 Δ/κ και ΜΔΠ 6


0


ΣΥΝΟΛΟ

48790
292611


Με βάση τα σενάρια αυτά έχουμε μια προσέγγιση του αριθμού των διανυκτερεύσεων στη Σκύρο από όπου θα προκύψει εκτίμηση των συνολικών εσόδων από τον τουρισμό, η απασχόληση αλλά και η περιβαλλοντική πίεση που ασκεί ο τουρισμός με στόχο σε δεύτερο επίπεδο να γίνει εκτίμηση κατά πόσο η τουριστική δραστηριότητα επηρεάζει τη βιωσιμότητα του προορισμού και προς ποια κατεύθυνση.

Ο ισοδύναμος αριθμός επιπλέον κατοίκων που προκύπτει από την εκτίμηση των διανυκτερεύσεων εκτιμάται σε 471.801 άτομα ή 26,7% του πληθυσμού, ενώ ο μέγιστος αριθμός τουριστών – παραθεριστών σε μια ημέρα εκτιμάται με βάση των αριθμό των κλινών σε 6030 άτομα, δηλαδή 2 φορές αυτού των μονίμων κατοίκων.

 

Χαρακτηριστικά, συμπεριφορά και ικανοποίηση τουριστών:

Χαρακτηριστικά των τουριστών:
Από το σύνολο των ερωτηματολογίων που συλλέχθηκαν η προέλευση των ερωτούμενων ήταν 87,2% Έλληνες (461 άτομα) και 12,8 αλλοδαποί (53 άτομα).(Πίνακας 7)



Πίνακας 7 : Προέλευση ερωτούμενων δείγματος

Άτομα
%
Έλληνες
361
87,2
Αλλοδαποί
53
12,8
Σύνολο
414
100

Οι Έλληνες τουρίστες που ρωτήθηκαν άνηκαν κυρίως στην ηλικιακή ομάδα των 25-34 και 35-45. Οι αλλοδαποί τουρίστες άνηκαν με την ίδια συχνότητα στην ηλικιακή ομάδα των 35-45 και 46-60 αποτελούν την πλειοψηφία των επισκεπτών. (Πίνακας 8).

Πίνακας 8 : Ηλικία Δείγματος

Έλληνες
Αλλοδαποί

Άτομα
 %
Άτομα
 %
16-24
42
11,83
1
1,887
25-34
105
29,58
9
16,98
35-45
110
30,99
17
32,08
46-60
82
23,1
17
32,08
60 &άνω
16
4,507
9
16,98
Σύνολο
355
100
53
100

Σε ότι αφορά στα εισοδήματα, οι Έλληνες εμφανίζονται κατά πλειοψηφία στις χαμηλές εισοδηματικές κλίμακες (<30.000) ενώ στην περίπτωση των αλλοδαπών οι αποκλίσεις από κλίμακα σε κλίμακα είναι πάρα πολύ μικρές .(Πίνακας 9)

Πίνακας 9 : Εισόδημα Τουριστών Δείγματος

Έλληνες
Αλλοδαποί

Άτομα
%
Άτομα
%
<15.000
178
51
         9
17,31
15.000-30.000
112
32,1
12
23,08
30.000-45.000
34
9,74
11
21,15
30.000-45.000
14
4,01
12
23,08
>60.000
11
3,15
8
15,38
Σύνολο
349
100
52
100

Σχετικά με το φύλο των ερωτηθέντων από τη διαδικασία συλλογής υπήρχε προσπάθεια για ίση κατανομή των ερωτηματολογίων.(Πίνακας 10).

Πίνακας 10 : Φύλο Ερωτούμενων Δείγματος

Έλληνες
Αλλοδαποί

Άτομα

Άτομα

%
%
Άνδρες
164
45,56
30
47,62
Γυναίκες
196
54,44
33
52,38
Σύνολο
360
100
63
100

Τέλος όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης η πλειοψηφία των ελλήνων κατείχε πανεπιστημιακή εκπαίδευση ενώ αυτή των αλλοδαπών ήταν τουλάχιστον ανώτερη/ανώτατη. (Πίνακας 11)

Πίνακας 11 : Επίπεδο Εκπαίδευσης Δείγματος
Πίνακας 11 : Επίπεδο εκπαίδευσης
Επίπεδο εκπαίδευσης
Έλληνες
%
Ξένοι
%
Βασική εκπαίδευση
8
2,23
3
5,66
Λύκειο
64
17,9
7
13,2
Ανώτερη / Ανώτατη
71
19,8
20
37,7
Πανεπιστημιακή
149
41,6
23
43,4
Μεταπτυχιακό/Διδακτορικό
66
18,4
0
0
Σύνολο
358
100
53
100

Συμπεριφορά των τουριστών:

Βασικοί παράμετροι για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς των τουριστών είναι η καταγραφή δεδομένων όπως ο λόγος που επιλέγουν τον προορισμό, ο τρόπος με τον οποίο ταξιδεύουν καθώς και ο τρόπος με τον οποίο ενημερώνονται για αυτόν.
Η πλειοψηφία των Ελλήνων επισκέπτεται το νησί κυρίως για ξεκούραση-αναψυχή (67,9%) (Πίνακας 12), έρχεται για πρώτη φορά το 64,8%(Πίνακας 13),  ενώ επέλεξαν να ταξιδέψουν είτε οικογενειακά (37,67%) είτε με τον σύντροφό τους (38,22%) (Πίνακας 14) .Ο βασικός λόγος επιλογής της Σκύρου είναι ότι δεν την έχουν επισκεφτεί ξανά και δευτερευόντως η φυσική της ομορφιά (Πίνακας 15). Βασική πηγή πληροφόρησης είναι οι φίλοι και οι συγγενείς και ακολουθούν με μικρότερα ποσοστά η διαφήμιση και το διαδίκτυο(Πίνακας 16). Τέλος, οι Έλληνες προτίμησαν κατά πλειοψηφία την περιοχή του Μώλου καθώς και τις περιοχές Μαγαζιά και Χώρα(Πίνακας 17).
Παρατηρούνται σημαντικές διαφορές αλλά και ομοιότητες στους αλλοδαπούς τουρίστες σε σχέση με τους Έλληνες. Οι ξένοι όπως και οι Έλληνες έρχονται κατά πλειοψηφία (60,52%)(Πίνακας 12)για ξεκούραση και αναψυχή, έρχονται για πρώτη φορά (62,3%)(Πίνακας 13) ενώ επέλεξαν να ταξιδέψουν είτε οικογενειακά (37,73%) είτε με τον σύντροφό τους (30,19%)(Πίνακας 14). Σε αντίθεση με τους Έλληνες κυρίως λόγος επιλογής της Σκύρου ήταν φυσική ομορφιά (32,96%)(Πίνακας 15) και δευτερευόντως το γεγονός ότι δεν την έχουν επισκεφθεί ξανά (21,97%). Βασική πηγή πληροφόρησης ήταν οι συγγενείς και φίλοι (45,45%) όπως και οι Έλληνες, άλλα σε σημαντικό βαθμό και το internet (18,18%) όπως και οι τουριστικοί οδηγοί-βιβλία (13,67%)(Πίνακας 16). Οι αλλοδαποί όπως και οι Έλληνες προτιμούν τις περιοχές του Μώλου, των Μαγαζιών και της Χώρας για την διαμονή τους(Πίνακας 17). Τα παραπάνω στοιχεία παρουσιάζονται αναλυτικά στους πίνακες που ακολουθούν.



Πίνακας 12 : Κίνητρα Ταξιδιού Τουριστών

Έλληνες
Αλλοδαποί

Άτομα
Ποσοστό
Άτομα
Ποσοστό
Ξεκούραση/ Αναψυχή
320
67,94
46
60,5
Περιπατητικός τουρισμός
6
1,274
4
5,26
Συμμετοχή σε Συνέδριο
1
0,212
0
0
Γνωριμία με τον τόπο
102
21,66
18
23,7
Επισκέψεις σε εκκλησίες, μοναστήρια
3
0,637
2
2,63
Επίσκεψη φίλων
24
5,096
2
2,63
/συγγενών
Επαγγελματικές υποχρεώσεις
13
2,76
4
5,26
Καταδύσεις
2
0,425
0
0
Άλλο
0
0
0
0
Σύνολο
471
100
76
100

Πίνακας 13: Επαναληψιμότητα Ταξιδιών

Έλληνες
Αλλοδαποί

Άτομα
%
Άτομα
%
Έχουν ξανάρθει
127
35,18
20
37,74
Πρώτη φορά
234
64,82
33
62,26
Σύνολο
361
100
53
100

Πίνακας 14: Κατηγορία Τουριστών

Έλληνες
Αλλοδαποί

Πλήθος
%
Πλήθος
%


Οικογένεια
136
37,7
20
37,74
Παρέα
64
17,7
8
15,09
Μόνος/η
20
5,54
5
9,434
Σύντροφος
138
38,2
16
30,19

Συνεργάτης
3
0,83
4
7,547
Σύνολο
361
100
53
100



Πίνακας 15:Λόγοι Επιλογής Προορισμού

Έλληνες
Αλλοδαποί

Άτομα
Ποσοστό %
Άτομα
Ποσοστό %
Δεν το έχω ξαναεπισκεφτεί
184
35,66
20
21,98
Φυσική ομορφιά
126
24,42
30
32,97
Αξιοθέατα
16
3,101
12
13,19
Προσιτές τιμές
53
10,27
1
1,099
Καταγωγή
17
3,295
0
0
Ιστορία του τόπου
21
4,07
13
14,29
Επαγγελματικοί λόγοι
12
2,326
1
1,099
Συγγενικά /φιλικά πρόσωπα
87
16,86
14
15,38
Άλλο
0
0
0
0
Σύνολο
516
100
91
100

Πίνακας 16:Πληροφόρηση για το Νησί

Έλληνες
Αλλοδαποί

Άτομα
Ποσοστό %
Άτομα
Ποσοστό %
Συγγενείς/ φίλους
254
65,13
30
45,45
Τουριστικό πράκτορα
3
0,769
4
6,061
Τουριστικό οδηγό
35
8,974
9
13,64
/βιβλίο
Τουριστική έκθεση
14
3,59
3
4,545
Διαφήμιση
38
9,744
4
6,061
Διαδίκτυο (Internet)
36
9,231
12
18,18
Άρθρο
3
0,769
1
1,515
Προσωπική γνώμη
7
1,795
3
4,545
Άλλο
0
0
0
0
Σύνολο
390
100
66
100

Πίνακας 17:Περιοχή Διαμονής

Έλληνες
%
Αλλοδαποί
%
ΜΩΛΟΣ
102
29,3
18
38,3
ΜΑΓΑΖΙΑ
63
18,1
7
14,9
ΧΩΡΑ
51
14,7
12
25,5
ΑΣΠΟΥΣ
34
9,77
4
8,51
ΓΥΡΙΣΜΑΤΑ
28
8,05
0
0
ΛΙΝΑΡΙΑ
20
5,75
3
6,38
ΚΑΛΑΜΙΤΣΑ
17
4,89
1
2,13
ΑΧΕΡΟΥΝΕΣ
16
4,6
0
0
ΑΓΙΟΣ ΠΕΤΡΟΣ
7
2,01
0
0
ΠΕΤΡΙΤΣΑ
6
1,72
0
0
ΑΤΣΙΤΣΑ
2
0,57
1
2,13
ΠΕΥΚΟΣ
1
0,29
0
0
ΛΙΝΟ
1
0,29
1
2,13
ΣΥΝΟΛΟ
348
100
47
100

Το ποσοστό των οργανωμένων τουριστών σε σχέση με τους μεμονωμένους ήταν πάρα πολύ μικρό και τα δεδομένα μη επαρκή, γι’ αυτό επιλέχθηκε να μην γίνει επεξεργασία με βάση αυτό το διαχωρισμό (Πίνακας 18).

Πίνακας 18:Τρόπος Οργάνωσης Τουριστών

Έλληνες
Αλλοδαποί

Άτομα
%
Άτομα
%
Οργανωμένοι
2
0,57
4
7,69
Μεμονωμένοι
347
99,4
48
92,3
Σύνολο
349
100
52
100

Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται η διάρκεια διαμονής των τουριστών. Παρατηρείται ότι και οι Έλληνες και οι αλλοδαποί τουρίστες επιλέγουν στην πλειοψηφία τους 1-7 ημέρες ως διάρκεια παραμονής. Σημαντικό ποσοστό παρατηρείται και στη διάρκεια διαμονής 8-14 ημέρες.(Πίνακας 19)

Πίνακας 19:Ημέρες Διαμονής

Έλληνες
Αλλοδαποί

Άτομα
%
Άτομα
%


1 - 7 ημέρες
285
79,4
32
60,38
8 - 14 ημέρες
59
16,4
19
35,85
15 - 20 ημέρες
9
2,51
0
0
21 - 30 ημέρες
5
1,39
2
3,774
πάνω από 30 ημέρες
1
0,28
0
0
Σύνολο
359
100
53
100

Στον Πίνακα 20 παρουσιάζεται η ΜΔΠ των τουριστών με βάση το κατάλυμα που επέλεξαν. Τα νούμερα αυτά χρησιμοποιήθηκαν και στα σενάρια που έγιναν για τον υπολογισμό των διανυκτερεύσεων.

Πίνακας 20:  ΜΔΠ και συσχέτιση της με το  είδος καταλύματος
Τύπος καταλύματος
Ήμερες (Έλληνες)
Ήμερες (αλλοδαποί)
Ξενοδοχείο
4,85 (n=80)
6,32 (n=22)
Φιλοξενία
7,43 (n=35)
-
Ενοικιαζόμενο δωμάτιο
6,10 (n=162)
10,76 (n=5)
Εξοχικό
7,61 (n=38)
9,5 (n=10)
Camping
20,43 (n=7)
-

Από τους Έλληνες που ρωτήθηκαν το μεγαλύτερο ποσοστό (46,44%) επέλεξε ενοικιαζόμενα δωμάτια-διαμερίσματα για την διαμονή του ενώ μόλις το 22,8% επέλεξε ξενοδοχείο. Σε αντίθεση, οι αλλοδαποί τουρίστες επέλεξαν κατά πλειοψηφία (45,45%) διαμονή σε ξενοδοχείο ενώ ιδιαίτερα μεγάλο είναι το ποσοστό εκείνων που διαμένουν σε εξοχικές κατοικίες.(Πίνακας 21)

Πίνακας 21:Τύπος Καταλύματος που επέλεξαν οι Τουρίστες

Έλληνες
%
Αλλοδαποί
%
Ξενοδοχείο
80
22,8
20
45,45
Ενοικιαζόμενα δωμάτια/ διαμερίσματα
163
46,4
5
11,36
Κάμπινγκ
7
1,99
0
0
Βίλες/σπίτια
26
7,41
9
20,45
Φιλοξενία
37
10,5
0
0
Εξοχικό
38
10,8
10
22,73
Άλλο
0
0
0
0
Σύνολο
351
100
44
100

Όσον αφορά τον τύπο κράτησης οι Έλληνες σε συντριπτικό βαθμό επιλέγουν δωμάτια χωρίς πρωινό (73,45%) και σε μικρότερο βαθμό (20,73%) κρατήσεις με πρωινό. Οι αλλοδαποί τουρίστες όπως και οι Έλληνες επιλέγουν σε μεγάλο βαθμό κρατήσεις χωρίς πρωινό (47,22%) και κρατήσεις με πρωινό (27,78%), ωστόσο παρουσιάζεται ένα σημαντικό ποσοστό κρατήσεων με ημιδιατροφή (13,89). (Πίνακας 22)


Πίνακας 22:Τύπος Κράτησης Τουριστών

Έλληνες
%
Αλλοδαποί
%
Δωμάτιο (χωρίς πρωινό)
202
73,45
17
47,22
Με πρωινό
57
20,73
10
27,78
Ημιδιατροφή
11
4
5
13,89
Πλήρης Διατροφή
1
0,364
3
8,333
All Inclusive
4
1,455
1
2,778
Σύνολο
275
100
36
100

Σχετικά με τον τρόπο μετακίνησης των τουριστών πάνω στο νησί, οι Έλληνες επιλέγουν κυρίως το ιδιόκτητο αυτοκίνητο ενώ οι αλλοδαποί τουρίστες επιλέγουν το ενοικιαζόμενο και ιδιόκτητο αυτοκίνητο με την ίδια συχνότητα. Σημαντικά είναι και τα ποσοστά χρήσης λεωφορείο και ενοικιαζόμενου μοτοποδηλάτου από τους αλλοδαπούς τουρίστες. (Πίνακας 23).

Πίνακας 23:Μέσο Μεταφοράς που επέλεξαν οι Τουρίστες

Έλληνες
Ποσοστό
Αλλοδαποί
Ποσοστό
Ιδιόκτητο αυτοκίνητο
311
85,2
18
32,14
Ταξί
9
2,47
1
1,786
Λεωφορείο
29
7,95
11
19,64
Ενοικιαζόμενο αυτοκίνητο
8
2,19
17
30,36
Ενοικιαζόμενο μοτοποδήλατο
6
1,64
8
14,29
Πούλμαν
2
0,55
1
1,786
Άλλο

0

0
Σύνολο
365
100
56
100
 
Ικανοποίηση τουριστών

Ο μέσος όρος ικανοποίησης ανά κατηγορία των τουριστών παρουσιάζεται στον παρακάτω Πίνακα 24. Παρατηρείται ότι ο βαθμός ικανοποίησης των αλλοδαπών τουριστών στις περισσότερες κατηγορίες είναι μεγαλύτερος από αυτόν των Ελλήνων. Οι Έλληνες τουρίστες βαθμολογούν υψηλότερα το λιμάνι της Λιναριάς (4,8) και με χαμηλότερο την σήμανση (2,78) ενώ οι αλλοδαποί βαθμολογούν με μεγάλο βαθμό την φιλοξενία των ντόπιων (4,58) και με μικρότερο βαθμό την σήμανση. Στην ερώτηση αν ανταποκρίθηκε ο τόπος στις προσδοκίες τους και αν άξιζαν τα χρήματα που ξόδεψαν, οι βαθμολογίες ήταν υψηλές.



Πίνακας 24:Βαθμός Ικανοποίησης

Έλληνες
Αλλοδαποί
Κατάλυμα
3,93
4,38
Εστιατόρια
4,1
4,35
Τιμές
3,53
3,88
Μουσεία – αρχαιολογικοί χώροι
3,77
4,2
Κέντρα διασκέδασης – ψυχαγωγίας
3,51
3,85
Ταξί
2,8
3,83
Λεωφορεία
2,99
3,18
Καθαριότητα δημοσίων χώρων
4,18
4,38
Καθαριότητα παραλιών/ θαλασσών
4,12
4,1
Οδικό δίκτυο
3,03
3,66
Αεροδρόμιο
3,1
3,6
Λιμάνι
4,8
4,45
Παρεχόμενη πληροφόρηση
3,9
4,27
Σήμανση
2,78
2,76
Φιλοξενία ντόπιων
4,13
4,58
Αίσθηση ασφάλειας
4,08
4,49
Ανταποκρίθηκε ο τόπος στις προσδοκίες σας;
4,3
4,51
Άξιζαν τα χρήματα που ξοδέψατε;
4,12
4,29

Σημαντικό σημείο στην έρευνα αποτελεί το γεγονός ότι η πλειοψηφία των τουριστών θα επέλεγε να επισκεφτεί ξανά το νησί (Πίνακας 25) καθώς και να το προτείνει σε φίλους (Πίνακας 26). Από τους ερωτηθέντες που απάντησαν αρνητικά σημαντικό ρόλο παίζει ότι δεν θα επισκεφτούν το νησί για δεύτερη φορά.

Πίνακας 25:Επανάληψη Ταξιδιού

Έλληνες
Αλλοδαποί

Άτομα
%
Άτομα
%
ναι
335
90,8
45
84,906
όχι
34
9,21
8
15,094
Σύνολο
369
100
53
100



Πίνακας 26:Πρόταση σε Φίλους
Έλληνες
Αλλοδαποί

Άτομα
%
Άτομα
%
Ναι
360
92,31
52
98,1
Όχι
30
7,692
1
1,89
Σύνολο
390
100
53
100






Από τα σημεία που ανέφεραν οι τουρίστες ότι τους έκαναν καλή εντύπωση, ξεχώρισαν: 
·                Παραλίες
·                Καθαρό λιμάνι
·                Φαγητό
·                Ντόπιοι
·                Φιλοξενία
·                Σκυριανό αλογάκι
Από τα σημεία που ανέφεραν οι τουρίστες ότι τους έκαναν κακή εντύπωση, ξεχώρισαν:
·                Σήμανση
·                Αποδείξεις
·                Οδικό δίκτυο
·                Νυχτερινή ζωή
·                Κλειστό κάστρο.

Η Φυσική ομορφιά, η καθαριότητα των δημοσίων χώρων και των παραλιών του νησιού κατέχουν σημαντικό ρόλο στην προσέλκυση τουριστών ενώ εντοπίζονται προβλήματα όσον αφορά το οδικό δίκτυο και την σήμανση. Τέλος, η βελτίωση των τουριστικών επιχειρήσεων που αφορούν την διασκέδαση (νυχτερινά κέντρα, μουσεία κ.α.) καθώς και η καλύτερη οργάνωση τους κρίνεται απαραίτητη.

Γ) Οικονομικά αποτελέσματα


Τα οικονομικά στοιχεία προέρχονται κυρίως από πρωτογενή έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο νησί τις Σκύρου σε συνδυασμό με στοιχεία των ερευνών  της ΕΛΣΤΑΤ.

 

Τουριστική Δαπάνη

Μια από τις σημαντικότερες οικονομικές παραμέτρους για την ανάλυση των αποτελεσμάτων του τουρισμού είναι η τουριστική δαπάνη.
Στους παρακάτω πίνακες θα παρουσιαστεί η ημερήσια δαπάνη με βάση διάφορες παραμέτρους.
Με βάση τα στοιχεία του πίνακα 27 προκύπτει ότι ο μέσος όρος ημερήσιων εξόδων των αλλοδαπών είναι μεγαλύτερος από εκείνον των Ελλήνων λόγω της μεγάλης διαφοράς της τιμής των εισιτηρίων. Στις υπόλοιπες κατηγορίες παρατηρούμε πως τα ημερήσια έξοδα είναι παρόμοια για Έλληνες και ξένους.

Πίνακας 27:Μέσος Όρος Ατομικών Ημερήσιων Εξόδων

Έλληνες
Αλλοδαποί
εισιτήρια
9,9   (n=304)
24,88   (n=39)
διαμονή
28,16   (n=233)
32,99   (n=33)
φαγητό
17,2   (n=297)
16,67    (n=41)
μετακινήσεις
5,68   (n=212)
6,53   (n=23)
διασκέδαση
7,1   (n=222)
8,85   (n=17)
δραστηριότητες
4,84   (n=96)
4,99   (n=16)
Σύνολο
72,88
94,91

Από τον πίνακα 28 προκύπτει ότι οι Έλληνες τουρίστες που διέμεναν σε ξενοδοχείο είχαν υψηλότερη ημερήσια δαπάνη από εκείνους που επέλεξαν να κατοικίσουν σε ενοικιαζόμενα δωμάτια, εξοχικά , ελεύθερα camping ή φιλοξενήθηκαν. Παρόλα αυτά η μέση ημερήσια δαπάνη για τα ενοικιαζόμενα δωμάτια είναι 67,53€ ποσό μεγαλύτερο από τα εθνικά δεδομένα που το 2012 ήταν 51,3 ενώ είναι κοντά στη δαπάνη του 2010. Δεν παρατηρείτε το ίδιο για τους αλλοδαπούς τουρίστες των οποίον οι δαπάνη για φιλοξενία, για ξενοδοχεία και για ενοικιαζόμενα δωμάτια ήταν παρόμοια.


Πίνακας 28:Μέσος Όρος Ατομικής Ημερήσιας Δαπάνης με βάση το Κατάλυμα
Τύπος καταλύματος
Ημερήσια Δαπάνη (Έλληνες)
Ημερήσια Δαπάνη (αλλοδαποί)
Ξενοδοχείο
80,48 (n=78)
106,76 (n=20)
Φιλοξενία
39,10 (n=34)
100,8 (n=10)
Ενοικιαζόμενο δωμάτιο
67,53 (n=157)
103,76 (n=5)
Εξοχικό
35,57 (n=35)
85,50 (n=10)
Camping
20,43 (n=7)
0


Από τον πίνακα 29 δεν μπορούμε να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα δεδομένου ότι παρατηρείται ότι για τους Έλληνες σε όλες τις οικονομικές κλίμακες εκτός της χαμηλής η ημερήσια δαπάνη είναι παρόμοια , συνεπώς δεν προκύπτει κάποια συσχέτιση του εισοδήματος με τις δαπάνες. Για τους αλλοδαπούς τουρίστες παρατηρείται αυξημένη ημερήσια δαπάνη για τα μεσαία οικονομικά στρώματα.

Πίνακας 29:Συσχέτιση Ύψους Εισοδήματος Τουριστών με την. Δαπάνη
Ετήσιο Εισόδημα Τουριστών
Ημερήσια Δαπάνη (Έλληνες)
Ημερήσια Δαπάνη (αλλοδαποί)
Ετ< 15.000
54,49 (n=179)
70,41 (n=9)
15.000<Ετ<30.000
71,18 (n=109)
92,17 (n=12)
30.000<Ετ<45.000
71,66 (n=34)
127,79 (n=10)
45.000<Ετ<60.000
68,2 (n=14)
78,82 (n=11)
60.000<Ετ
76,41 (n=10)
92,62 (n=8)

Όσον αφορά τη δαπάνη μεταξύ Ελλήνων και ξένων τουριστών προέκυψε ότι ο μέσος όρος του συνολικού κόστους ταξιδιού για τους Έλληνες ήταν περίπου 875€ και ότι οι ημερήσιες δαπάνες τους έφταναν περίπου τα 62€. Οι αλλοδαποί τουρίστες κατανάλωναν περισσότερα χρήματα για τις διακοπές τους αφού κατά μέσο όρο δαπανήσουν συνολικά περίπου 1178€ ενώ καθημερινά ξόδευαν 29€ παραπάνω από τους Έλληνες (Πίνακας 30).



Πίνακας 30:Μέσος Όρος συνολικού κόστους Ταξιδιού και Μέσης Ημερήσιας Δαπάνης

Μέσος όρος συνολικού κόστους
Μέσος όρος ημερησίων δαπανών
Έλληνες
875,20 (n=346)
62,13 (n=346)
Ξένοι
1178,50 (50)
90,98 (n=50)

 Παρατηρείται ότι ο μέσος όρος ημερήσιων δαπανών για τους αλλοδαπούς (90,98€) είναι μεγαλύτερος από τον μέσο όρο δαπανών ανά διανυκτέρευση στη Στερεά Ελλάδα (76,7€ την ημέρα). Για τους Έλληνες τουρίστες η μέση ημερήσια δαπάνη (62,13€) είναι μεγαλύτερη από τα εθνικά δεδομένα (Γράφημα 5).

Διάγραμμα 5 : Δαπάνες Ελλήνων Ανά Διανυκτέρευση

Από τα δεδομένα του πίνακα 31 δεν προκύπτει συσχέτιση του βαθμού ικανοποίησης με την ημερήσια δαπάνη.

Πίνακας 31:Μέση Ημερήσια Δαπάνη και βαθμός Ικανοποίησης

Δαπάνη (Έλληνες)
Δαπάνη (αλλοδαποί)

1
55,27 (n=3)
-

2
78,24 (n=3)
47,99 (n=2)

3
64,90 (n=66)
118,39 (n=7)

4
67,99 (n=173)
144,62 (n=8)

5
52,10 (n=101)
75,57 (n=33)



Στον πίνακα 32 παρουσιάζεται η συνολική δαπάνη ανά κατηγορία καταλύματος στο νησί της Σκύρου άλλα και η συνολική που ανέρχεται σε 10.949.275€.

Πίνακας 32:Συνολική Δαπάνη ανά κατηγορία καταλύματος
Τύπος καταλύματος
Συνολική Δαπάνη  (Έλληνες)
Συνολική Δαπάνη (αλλοδαποί)
Συνολική Δαπάνη
Ξενοδοχείο
3649446
537856,88
4187302,96
Φιλοξενία
277649,1
79531,2
357180,3
Ενοικιαζόμενο δωμάτιο
3739946
638435,28
4378381,74
Εξοχικό
1579502
446908,5
2026410,57
Σύνολο
9246544
1702731,86
10949275,57










Η εκτιμούμενη αυτή δαπάνη είναι/δεν είναι συγκρίσιμη με τα έσοδα των επιχειρήσεων που συνδέονται με τον τουριστικό τομέα όπως προκύπτουν από την έρευνα επιχειρήσεων του έτους 2010. Θα πρέπει να εκτιμηθεί ότι το 2010 ο αριθμός των επισκεπτών του νησιού ήταν υψηλότερος σε σύγκριση με το 2012, ενώ το διαθέσιμο εισόδημα των ελλήνων το 2015 ήταν σαφώς χαμηλότερο εκείνου του 2010.

Συμπερασματικά:
·                Οι αλλοδαποί ξοδεύουν κατά μέσο όρο περισσότερα χρήματα από τους έλληνες τουρίστες.
·                Οι δαπάνες των τουριστών που μένουν σε ιδιωτικά καταλύματα είναι το 44,2% της δαπάνης αυτών που μένουν σε επαγγελματικά.
·                Δεν υπάρχει συσχέτιση της μέσης ημερήσιας δαπάνης και του βαθμού εισοδήματος .
·                Παρατηρείται υψηλότερη δαπάνη για τους αλλοδαπούς τουρίστες που κατοικούν σε ξενοδοχείο.

 

Απασχόληση

Σε ότι αφορά τα πραγματικά στοιχεία της απασχόλησης έγινε προσπάθεια να εκτιμηθούν με βάση τα στοιχεία που συλήθηκαν από τα ερωτηματολόγια των καταλυμάτων και των επιχειρήσεων όμως αυτό δεν κατέστησε εφικτό λόγω ελλείπων απαντήσεων και άρνησης συνεργασίας. Συνεπώς η προσπάθεια εκτίμησης γίνεται με βάση την απογραφή του 2011.
Οι απασχολούμενοι από τους μόνιμους κατοίκους στον κλάδο ξενοδοχεία, εστιατόρια ήταν 104, στο εμπόριο 115  και στις μεταφορές 63. Ο συνολικός αριθμός των απασχολούμενων στην παροχή υπηρεσιών και πολιτών είναι 366.
Με βάση τις εκτιμήσεις σε εθνικό επίπεδο η άμεση απασχόληση εκτιμάται σε 0,13 θέσεις εργασίας ανά κλίνη ενώ η άμεση και έμμεση σε 0,36 θέσεις εργασίας ανά κλίνη. Με βάση αυτή την υπόθεση εργασίας η άμεση απασχόληση στη Σκύρο είναι 222 άτομα ενώ η συνολική 614 άτομα. Η πλειοψηφία της συνολικής απασχόλησης είναι εποχική.

 

Δ) Περιβαλλοντικά αποτελέσματα:

Νερό

Για το νερό έγινε εκτίμηση της κατάστασης με βάση τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από την υπηρεσία ύδρευσης του Δήμου. Τα νούμερα που μελετήθηκαν αφορούσαν το έτος 2014 και ήταν χωρισμένα ανά κατηγορία (οικιακά, επαγγελματικά) σε τρία τετράμηνα. Το 84,9% αφορούσε οικιακές καταναλώσεις ενώ το 15,1% επαγγελματικές. Παρατηρήθηκε μεγάλη διαφοροποίηση από τετράμηνο σε τετράμηνο στις οικιακές καταναλώσεις. (Α :46.347 , B :78.269 ,Γ :109.517 ) καθώς και στις επαγγελματικές. (Α :5.067 , B :11.313 ,Γ :25.282 )
Με βάση τα παραπάνω νούμερα έγινε προσπάθεια εκτίμησης της ημερήσιας κατανάλωσης νερού των τουριστών αλλά και των μόνιμων κατοίκων. Για τους μόνιμους κατοίκους η ημερήσια κατανάλωση υπολογίστηκε σε 130 L  (τετράμηνο με την λιγότερη κατανάλωση/ διανυκτερεύσεις) ενώ για τους τουρίστες σε 215 L (διαφορά μεγίστου με ελάχιστο τετραμήνου/διανυκτερεύσεις) με βάση μόνο τις οικιακές καταναλώσεις  Αν συνυπολογιστούν και οι επαγγελματικές καταναλώσεις τα νούμερα αυξάνονται σε 150 L και 291 L ανά διανυκτέρευση αντίστοιχα.
Τα νούμερα που εκτιμήθηκαν για τις καταναλώσεις των τουριστών είναι πολύ κοντά στο όριο των 270 L που θέτει ο POX για τις ιδανικές καταναλώσεις νερού σε μικρής κλίμακας καταλύματα.

 

Ενέργεια

Στην Σκύρο έχουν εγκατασταθεί έως το 2014, τέσσερις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με χρήση φωτοβολταϊκών γεννητριών (ισχύος 80 kwp έκαστης), ως αποτέλεσμα ιδιωτικών πρωτοβουλιών. Επίσης συνυπάρχουν περιορισμένoι οικιακοί φωτοβολταϊκοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από οικιακά φωτοβολταϊκά (ισχύος <5 kwp).

Σε ότι αφορά την κατανάλωση ενέργειας, η εκτίμηση γίνεται με βάση τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από τον τοπικό σταθμό της ΔΕΗ και αφορούν το έτος 2014. Παρατηρείτε σημαντική αύξηση κατανάλωσης για τους μήνες Ιούλιο(1.651.868 kwh) και Αύγουστο(1.966.590 kwh) τις τάξεις του 50,10% και 78,78 % αντίστοιχα σε σχέση με την μέση κατανάλωση την υπόλοιπη διάρκεια του χρόνου.

Με βάση τον ελάχιστο μήνα κατανάλωσης και τον πληθυσμό υπολογίστηκε πως η ημερήσια κατανάλωση για τους μόνιμους κατοίκους είναι 11,6 kwh ενώ για τους τουρίστες υπολογίζοντας την διαφορά στα ποσά κατανάλωσης τους μήνες της τουριστικής αιχμής και το σύνολο των διανυκτερεύσεων εκτιμήθηκε σε 21 kwh .
Σύμφωνα με την υπόθεση κατανάλωσης 21 kwh ανά τουριστική διανυκτέρευση υπολογίστηκε ότι η συνολική ενέργεια που καταναλώνετε είναι 6.144.831 kwh (292.611 διανυκτερεύσεις * 21 kwh). Το ποσό αυτό αποτελεί το 40,65 % της συνολικής παραγωγής ενέργεια στο νησί (15.116.727 kwh).


Στερεά/Υγρά απόβλητα
Στο νησί της Σκύρου λειτουργεί εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων και δίκτυο αποχέτευσης. Οι Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων  (ΕΕΛ) βρίσκονται στην θέση Γυρίσματα όπου και επεξεργάζονται τα λύματα που προέρχονται μόνο από τον παραδοσιακό οικισμό ενώ υπάρχει μελέτη που προβλέπει τη σύνδεση και των περιοχών Μώλος και Μαγαζιά. Με βάση τις πληροφορίες από την ιστοσελίδα του ΥΠΕΚΑ η ΕΕΛ που έχει κατασκευαστεί για εξυπηρέτηση 7.100 ισοδύναμου πληθυσμού δεν έχει τεθεί σε λειτουργία.     
Η παραγωγή στερεών αποβλήτων με βάση τα εθνικά δεδομένα εκτιμάται σε 1,8kg ανά διανυκτέρευση τουριστών και 1,2kg ανά ήμερα για τους κατοίκους . Συνεπώς για το νησί της Σκύρου η συνολική παραγωγή ανέρχεται σε 1,311 τόνους ενώ η παραγωγή από την δραστηριότητα του τουρισμού σε 527 τόνους (292.611 διανυκτερεύσεις *1,8kg). ). Δεν υπήρξαν πληροφορίες από τη πλευρά του Δήμου
Με βάση τη μελέτη του POX και τις υποθέσεις εργασίας μας για τον αριθμό των διανυκτερεύσεων, η ιδανική κατανάλωση στερεών αποβλήτων στον τομέα των καταλυμάτων είναι 175,57 τόνοι. ( που προέκυψε από: 292.611 διανυκτερεύσεις * 0,6kg).

Δόμηση
Μια σημαντική και μόνιμη επίπτωση του τουρισμού συνδέεται με την αλλαγή χρήσεων γης και τη μεταβολή του τοπίου λόγω της δόμησης εντός και εκτός του οικισμού. Η πίεση είναι υψηλότερη στην ευρύτερη περιοχή του Μώλου, Μαγαζιά και Χώρα και παρατηρείται άνιση χωρική ανάπτυξη ενώ τα τελευταία χρόνια επεκτείνεται και σε γειτονικές παραλίες και περιοχές. Συγκεκριμένα εμφανίζεται σημαντική αύξηση του ποσοστού δόμησης (το 1971  οι κατοικίες ανερχόντουσαν στις 1.713 ενώ το 2011 στις 3.248) χωρίς κάποια ουσιαστική εξέλιξη του πληθυσμού (ΕΛΑΣΤΑΤ).

 

Ε) Επιπτώσεις:

Στην παρούσα ενότητα γίνεται προσπάθεια να εκτιμηθεί κατά πόσο η τουριστική ανάπτυξη έχει επηρεάσει τη συνολική ανάπτυξη της Σκύρου σε κάθε έναν από τους επιμέρους τομείς: την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον.

Οικονομία

Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται το ποσοστό απασχόλησης ανά κλάδο στο νησί της Σκύρου σε σχέση με άλλες περιφέρειες και την Ελλάδα.

Διάγραμμα 6 : Ποσοστό Απασχόλησης Ανά Κλάδο
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ ,Επεξεργασία Συγγραφέα
Παρατηρείται ότι η Γεωργία καταλαμβάνει μεγαλύτερο ποσοστό απασχόλησης από ότι οι δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και υπηρεσιών εστίασης οι οποίες καταλαμβάνουν το μικρότερο ποσοστό σε σχέση με τις ανταγωνίστριες περιφέρεις αλλά και την Ελλάδα γενικότερα. Ιδιαιτέρα ψηλό ποσοστό καταλαμβάνει και ο τομέας των κατασκευών. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ποσοστό Δημοσίου τομέα ανέρχεται στο 33%

 

Δημογραφία

Ο πληθυσμός της Σκύρου με βάση την απογραφή 2011 εμφανίζει μια αύξηση σε σχέση με την απογραφή του 2001(2.602 το 2001, 2.994 το 2011) ενώ παρουσιάζει μια μείωση το 2001 σε σχέση με την απογραφή το 1991(2.901 το 1991 και 2.602 το 2001) ,(Πίνακας 32-33).

Πίνακας 33:Μόνιμος Πληθυσμός ανά Ηλικιακή Ομάδα

Αμφοτέρων των φύλων
Σύνολο
0-14
15-64
65 +
1991
2.901
545
1.962
394
2001
2.602
431
1.725
446
2011
2.994
587
1.953
454
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ ,Επεξεργασία Συγγραφέα
Από τα παραπάνω δεδομένα συμπεραίνουμε ότι η τουριστική ανάπτυξη κατάφερε να αντιστρέψει τη φθίνουσα δημογραφική πορεία της Σκύρου που παρατηρήθηκε τη δεκαετία του ’90 που δεν φαίνεται να είναι βιώσιμη αφού η καθαρή φυσική κίνηση τη περίοδο 2001-13 ήταν ελαφρά αρνητική. Η  ηλικιακή δομή του πληθυσμού παρουσιάζει αυξημένη γήρανση σε σχέση την εξεταζόμενη περίοδο. Παρόλα αυτά η Σκύρος εμφανίζει μικρά ποσοστά γήρανσης σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα. Επιπλέον παρουσιάζει ικανοποιητικό παιδικό πληθυσμό (19,6%) σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα (16,5%). Ο ενεργός πληθυσμός της Σκύρου (40,14%) είναι μικρότερος από το μέσο όρο της Χώρας (42,4%).

Περιβάλλον

Η έλλειψη συστηματικής παρακολούθησης της κατάστασης του περιβάλλοντος δεν επιτρέπει να υπάρξει ολοκληρωμένη εικόνα για τις πιέσεις που δέχεται. Όμως με βάση τον συνολικό αριθμό κλινών και την εκτίμηση του αριθμού των διανυκτερεύσεων, προκύπτει ότι οι πιέσεις που δέχεται το περιβάλλον από τον τουρισμό δεν φέρουν σημαντικές επιπτώσεις στην βιωσιμότητα του προορισμού. Τα όποια προβλήματα παρουσιάζονται οφείλονται στη συνολική έλλειψη στρατηγικής περιβαλλοντική διαχείρισης που αφορά το σύνολο των ανθρωπογενών δράσεων και αφορά:

-       στην αύξηση της δόμησης (το1971 οι κατοικίες ανερχόντουσαν στις 1.713 ενώ το 2011 στις 3.248) με έναν μάλλον «άναρχο» τρόπο βλέποντας την ανάπτυξη των τουριστικών οικισμών αλλά και της λοιπής δόμησης (πχ. κατασκευή της μαρίνας στον όρμο Αχίλλι που είχε ως αποτέλεσμα την αισθητική υποβάθμιση της παραλίας)
-       στη δημιουργία κυκλοφοριακού πρόβλημα και θόρυβο στο λιμάνι της Λιναριάς τους μήνες της υψηλής τουριστικής ζήτησης.
-       στη δημιουργία του προβλήματος ύδρευσης που οδήγησε στη κατασκευή του φράγματος.

-       Στην αύξηση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας από συμβατικό εργοστάσιο καθώς η παραγωγή ενέργειας από Α.Π.Ε είναι περιορισμένη. 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου